سید اسماعیل صدر

سید اسماعیل صدر (متولد ۱۲۵۸ اصفهان- درگذشته ۱۳۳۸ کاظمین)از عالمان شیعه و مراجع تقلید قرن چهاردهم است. او سرسلسله خاندان صدر است. تحصیلات خود را در اصفهان و نجف و سامرا گذراند و از شاگردان میرزای شیرازی بود. پایان عمر را در کاظمین گذراند. در برابر تهاجمات روسیه، انگلیس و ایتالیا به ممالک اسلامی به همراه دیگر علمای نجف، فتاوای جهاد صادر کرد.

زندگینامه

سید اسماعیل بن سید صدرالدین بن سید صالح بن سید محمد شرف الدین بن سید ابراهیم زین العابدین، نسبش به ابراهیم اصغر بن امام موسی بن جعفر می‎رسد.^[۱] پدرش از اهالی جبل عامل بود. در فتنه جزار به عراق و سپس به اصفهانمهاجرت کرد.

در ۱۲۵۸ق در اصفهان به دنیا آمد.^[۲] در شش سالگی پدرش فوت کرد و پس از آن برادرش سید محمدعلی معروف به آقامجتهد سرپرستی او را به عهده گرفت. مقدمات و بخشی از سطح را نزد او خواند. در چهارده سالگی پس از فوت برادر، نزد محمدباقر رازی اصفهانی فرزند صاحب هدایة المسترشدین دروس سطح را تکمیل کرد و درس خارج را آغاز کرد. در ۱۲۸۱ق، عازم عتبات شد. در آن سال شیخ انصاری درگذشت و او نتوانست شیخ را درک کند. در نجف در درسشیخ راضی نجفی و مهدی کاشف الغطاء حاضر شد. در ۱۲۸۲ به حج رفت و پس از آن بیمار شد و به اصفهان بازگشت. در اصفهان او را احترام کردند. به عنوان دیدن از روستاها، در ۱۲۹۴ از اصفهان خارج شد و به عراق بازگشت.^[۳] در ۱۳۰۰ به خراسان سفر کرد و به عتبات بازگشت. پس از وفات شیخ موسی آل شراره در جبل عامل، اهالی آنجا از او دعوت کردند که جبل عامل برود و او نپذیرفت.^[۴] حدود بیست سال در فقه و اصول از میرزای شیرازی در نجف و سامرابهره برد.^[۵] پس از مهاجرت میرزای شیرازی به سامرا، سید اسماعیل صدر نیز به سامرا رفت. تا ۱۳۱۴ق دو سال پس از وفات میرزا در سامرا ماند. سید اسماعیل صدر، محمدتقی شیرازی و سید محمد اصفهانی سه شاگرد میرزا بودند که تدریس را به آنان واگذارده بود.^[۶] پس از سامرا به کربلا آمد و گروهی از شیعیان ایران و عراق از او تقلید کردند.میرزا محمدحسین نایینی، عبدالحسین شرف الدین عاملی، سید حسین فشارکی از شاگردان اویند.^[۷] در اواخر عمر بهکاظمین رفت و همانجا درگذشت.^[۸] در سوم جمادی الاولی ۱۳۳۷ق در کاظمین وفات یافت.^[۹] در نقلی تاریخ وفات او ۱۲ جمادی الاولی ۱۳۳۸ است.^[۱۰] در یکی از حجرات پایین پای حرم کاظمین دفن شد.^[۱۱]

جهت معروف شدن وی و خاندانش به صدر این است که میرزای شیرازی دو شاگرد به نام سید اسماعیل داشت و به خاطر تشابه اسمی، پسوند صدر را به خاطر نام پدر -سید صدرالدین- به نام او اضافه کردند.^{[نیازمند منبع]}

سید اسماعیل صدر از زاهدان و پرهیزگاران بود.^[۱۲] سید اسماعیل صدر، خوش اخلاق، پرهیزگار، متواضع، گریزان از شهرت بود. به تنهایی راه میرفت و دوست نداشت کسی همراهش باشد. در فتوی بسیار محتاط بود.^[۱۳]

فرزندان

سید اسماعیل چهار پسر داشت و همگی از علما بودند.

• سید محمدمهدی: (متولد۱۲۹۶) از شاگردان آخوند خراسانی و آقارضا همدانی بود. او پدر سید ابوالحسن، محمدصادق و محمدجعفر بود.
• سید صدرالدین: (۱۲۹۹ - ۱۳۷۳ق) از فقها و مراجع تقلید شیعه و متخصص در اصول، رجال، شعر و تفسیر. وصی عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم بود و پس از وفات حائری یزدی، به همراه سید محمد تقی خوانساری وسید محمد حجت، سرپرستی حوزه علمیه را بر عهده داشت و در حفظ و توسعه حوزه کوشید. وی پدر سید موسی صدر و سید رضا صدر بود.
• سید محمدجواد: (متولد ۱۳۰۱) از شاگردان درس آقا ضیاء عراقی، سید حسین فشارکی، ابوالحسن طالقانی بود.
• سید حیدر: (۱۳۰۹-۱۳۵۶ق) در درس سید حسین فشارکی و عبدالکریم حائری یزدی شرکت کرد. سید عبدالحسین شرف الدین او را از جهت علمی بالاتر از دیگر برادران می داند. او پدر سید محمدباقر صدر بود.^[۱۴]

زندگی علمی

سید اسماعیل صدر، در حوزه‎های اصفهان، نجف و سامرا تحصیل کرد. در سامرا، کربلا و کاظمین تدریس داشت.از او اثر خاصی به جا نمانده است. بر دو کتاب انیس التجار نراقی^[۱۵] و جامع عباسی^[۱۶] حاشیه نوشته است.

اساتید

شاگردان

فعالیت سیاسی-اجتماعی

• حمایت از شرکت اسلامیه اصفهان: شرکت اسلامیه اصفهان در ۱۳۱۶ق با هدف تأمین منسوجات مورد نیاز مردم ایران و مقابله با وابستگی به خارج تاسیس شد. آقانجفی اصفهانیو برادرش آقا نورالله نجفی اصفهانی از مؤسسین این شرکت بودند. علماء در حمایت از این شرکت و ترغیب مردم به محصولات داخلی، بیانیه هایی صادر کردند. آخوند خراسانی، سیداسماعیل صدر، میرزا حسین نوری، حاج میرزا خلیل، سید محمد کاظم یزدی، محمد غروی شربیانی، محمدحسین مامقانی و شیخ الشریعه اصفهانی پشتیبانی خود را از ایجاد این شرکت اعلام کردند.^[۲۱]
• فتوای جهاد علیه روسیه: در هنگام حمله روسیه به ایران، تلگرامی در تاریخ ۲۲ صفر ۱۳۳۰ق از طرف سید اسماعیل صدر، میرزا محمدتقی شیرازی و شیخ عبدالله مازندرانی به بلاد ایران مخابره شد:

...عشایر و ایلات مملکت که قوای دفاعیه دولت و ملت است.. ذلت اسارت در چنگال اجانب و به روز سیاه خوانین قفقاز و ترکستان و غیرهم نشتن را بر خود روا ندارند...^[۲۲]

• فتوای جهاد علیه ایتالیا در حمله به لیبی؛ سید اسماعیل صدر به همراه آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی و شیخ الشریعه اصفهانی بیانیه صادر کردند و از مسلمین خواستند که به دفاع از ممالک اسلامی برخیزند.

هجوم روس بر ایران و ایتالیا بر طرابلس موجب ذهاب اسلام و اضمحلال شریعت و قرآن است. بر عموم اسلامیان واجب است اجتماع نموده و از دولت متبوعه خود رفع تعدیات غیرقانونی روس و ایتالیا را جداً بخواهند. و تا رفع این غائله عظمی نشود آسایش و استقرار را بر خود حرام و این حرکت اسلام پرورانه را جهاد فی سبیل اللّه مثل مجاهدین بدر و حنین شناسند. محمد کاظم خراسانی اسماعیل بن صدرالدین عاملی عبداللّه مازندرانی شیخ الشریعه اصفهانی^[۲۳]

• فتوای جهاد علیه انگلیس در حمله به عراق: در آغاز جنگ جهانی اول در ۱۳۳۲ ق/ ۱۹۱۴ که متفقین به دولت عثمانی اعلام جنگ دادند،‌وی نیز همانند دیگر علما و مراجع بزرگ عراق بر ضد تجاوزات متفقین به سرزمین های عثمانی، اعلام جهاد داد.

پانویس

منابع

1. محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، ج ۳، انتشارات خیام، تهران
2. سید محسن امین، اعیان الشیعة، ج ۳، دار التعارف للمطبوعات، بیروت
3. محمد حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج ۱، منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، قم، ۱۴۰۵
4. آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، دار المرتضی، ۱۴۰۴
5. محمد تركمان، اسنادی درباره هجوم انگليس و روس به ایران، دفتر مطالعات سياسی و بین‌المللی
6. سید حسن نظام الدین زاده، هجوم روس و اقدامات رؤسای دین برای حفظ ایران، به کوشش نصرالله صالحی، تهران، شیرازه، ۱۳۷۷
7. رضا استادی، ده فتوای مذهبی-سیاسی، مجله نور علم، شهریور ۱۳۶۵، ش ۱۷
8. موسی نجفی، اندیشه سیاسی و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی،موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران