سید حسین طباطبایی قمی

 

سید حسین طباطبایی قمی مشهور به حاج آقا حسین قمی ( ۱۲۸۲ - ۱۳۶۶ ه. ق) فقیه و از مجتهدان شیعی است. بعد از درگذشت آیت الله سید ابوالحسن اصفهانیمرجعیت عامه را بمدت سه ماه بر عهده داشت. وی به اقدامات رضاخان اعتراض کرده و از ایران به عراق تبعید شد. دستگیری وی توسط رضاخان زمینه ساز تجمع و واقعه مسجد گوهرشاد شد. سید حسن قمی فرزند او در سال ۱۳۸۶ در مشهد درگذشت. سید تقی قمی فرزند دیگر او از علمای ساکن در قم است.

زندگی‌نامه و تحصیلات

سیدحسین در ۲۸ رجب ۱۲۸۲هجری قمری در قم بدنیا آمد. تحصیلات ابتدایی خود را در یکی از مکتب خانه‎های قم شروع کرد و پس از آن درس‌های مقدماتی علوم دینی را از قبیل صرف و نحو و منطق را طی کرده سپس برای تکمیل تحصیلات به تهران رفت. معالم، قوانین، شرح لمعه، و رسائل و مکاسب را نزد اساتید آن حوزه خواند و در ۲۲ سالگی به منظور انجام مراسم حج، راهی مکه و مدینه شد. در بازگشت وارد نجف اشرف شد و در درس آیة الله میرزا محمد حسن شیرازی شرکت کرد و پس از دو سال اقامت در سال ۱۳۰۶ قمری بار دیگر به تهران بازگشت. پنج سال در تهران به تحصیل ادامه داد و بار دیگر در سال ۱۳۲۱ ق به عراق و سامرا رفته و در مجلس درس آیة الله میرزا محمد تقی شیرازی شرکت کرد، ده سال ساکن سامرا بود، استادش توجه خاصی به وی داشته و مقلدان خود را در مسائل احتیاطی به او ارجاع می‌داد.

در پی درخواست مردم مشهد جهت فرستادن عالم، میرزا محمد تقی شیرازی، او را پیشنهاد کرد و و میرزا حسین(ع)، به سوی مشهد حرکت کرد. حاج آقا حسین از تمام اساتید خود در نجف و سامرا اجازه اجتهاد داشت و از سید مرتضی کشمیری اجازه نقل روایت اخذ کرده بود.^[۱]

استادان

شاگردان

 

حاج آقا حسین قمی در میان شاگردان.

آثار علمى

مرجعیت

حاج آقا حسین قمی با ورود به مشهد، با برپایی نماز جماعت، ارتباط خود را با مردم برقرار کرد و با پاسخگویی به سؤالات مردم و رسیدگی به وضعیت محرومان و مستضعفان پرداخت و زعامت و سرپرستی حوزه علمیه را به عهده گرفت و علاوه بر رسیدگی به امور محصلان علوم دینی، دانش فقه و اصول را برای طالبان علم، در منزل خود تدریس می کرد. قمی از دادن رساله و قبول مسوولیت مرجعیت امتناع می کرد، ولی با اصرار و مراجعه فراوان جمع زیادی از متدینین، رساله احکام فارسی او در سال ۱۳۵۱ قمری به چاپ رسید و مرجعیت وی از آن تاریخ آغاز گردید.^[۵]

حاج آقا حسین نسبت به اقدامات ضد مذهبی رضاخان همیشه موضع سختی می گرفت. سرانجام پس از واقعه مسجد گوهرشاد، رژیم پهلوی، مدتی او را در تهران توقیف و در نهایت، در سال ۱۳۵۴ قمری به عراق تبعید کرد. به همین علت از این سال به بعد مرجعیت او به کربلا منتقل شد. با وجود حاج آقا حسین قمی، وضع عمومی حوزه تغییر یافت و جلسات درس و بحث رونق دیگری گرفت. او در کنار اداره حوزه و زعامت دینی مردم و انجام امور مرجعیت،‌ به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت و دروس خارج فقه و اصول تدریس می کرد. بعد از درگذشت آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، قمی نیز کربلا را بعد از یازده سال ترک کرد و به نجف اشرف منتقل شد و مجتهدان نجف اشرف امرمرجعیت را بر عهده او گذاشتند.^[۶][۷]

مدت مرجعیت حاج آقا حسین قمی کوتاه بود و پس از چند ماه از دنیا رفت؛ آیت الله سید محمدهادی میلانی نقل می کند: "به حرم سیدالشهداء مشرف شدم، حاج آقا حسین قمی بالای سر مطهر نشسته بودند، به من اشاره نموده، نزد ایشان رفتم و آقا اظهار داشتند: ریاست و مرجعیت دینی بعد از آسید ابوالحسن به من روی آورده و من میترسم به دینم لطمه بخورد! من دعا میکنم شما آمین بگویید : خدایا! اگر این ریاست به دین من مضر است، جان مرا بگیر! سپس آن قدر گریه کردند که زمین از آب دیدهٔ ایشان‌ تر شد».^[۸]

فعالیت های سیاسی

دوران رضاخان و اقدامات او اعتراض علما را برانگیخت حاج آقا حسین قمی به مخالفت با دستگاه رضاخان برخاست. در یکی از جلساتی که با حضور عالمان مشهد در منزل وی برگزار می‌شد، وی از اوضاع جاری مملکت به شدت متأثر و گریان شد سپس گفت:

«امروز اسلام فدایی می‌خواهد. بر مردم است که قیام کنند».

در نهایت علما تصمیم می‌گیرند که آیةالله قمی در اعتراض به اقدامات ضددینی رضاخان به تهران رفته و با او صحبت کند. وی در آخرین جلسه درس خود می گوید:

«به عقیده من، اگر جلوگیری از خلاف مذهب، منوط به کشته‌شدن ده‌هزار نفر که رأس آن‌ها حاج‌آقا حسین قمی است باشد، ارزش دارد»

قبل از حرکت، گروهی ازمردم مشهد از او می‌پرسند:« که در ملاقات با شاه چه می‌خواهید؟»

او می‌گوید: «اول از او درخواست می‌کنم که از برنامه‌های غیراسلامی دست بردارد و اگر موافقت نکرد، خفه‌اش می‌کنم!»^[۹]

بازداشت

آیةالله قمی پس‌از ورود به تهران، به شهر ری رفت و در باغ سراج‌الملک ساکن شد. مردم تهران به‌طور گسترده به ملاقات او می‌رفتند و رژیم پهلوی محل اقامت او را تحت محاصره قرار داد. خبر بازداشت این مرجع تقلید با اعتراضات مردم، به‌ویژه مردم مشهد مواجه شد. مردم در حرم مطهر و مسجد گوهرشاد اجتماع کرده و به سخنان وعاظ و خطبا گوش فرا می‌دادند و هر روز بر ابعاد اعتراضات مردم افزوده می‌شد تا این‌که در نهایت مأموران حکومتی در روز چهاردهم ربیع‌الثانی به جمع روحانیون و مردم که در مسجد گوهرشاد دست به تحصن زده بودند، حمله‌ور شده و دست به کشتار زدند. پس‌از کشتار و سرکوب مردم در مسجد گوهرشاد، رژیم پهلوی او را از ایران به عراق تبعید کرد.^[۱۰]

فتوای جهاد

وی در دوران حضور در حوزه علمیه کربلا در جریان اشغال عراق در جنگ جهانی دوم، به همراه دیگر علمای عراقی و ایرانی مقیم این کشور، فتوای جهاد علیه متفقین را صادر کرد و خواهان مقابله با اشغاگران شد. حاج آقا حسین با سقوط رضاشاه به تبعید ۸ ساله خود پایان داد و در سال ۱۳۲۲ به مشهد بازگشت. او از دولت خواست که به خواسته‌هایی چون لغو کشف حجاب، انحلال مدارس مختلط، برپایى نماز جماعت و تعلیم قرآن و درس دینى در مدارس، آزادىحوزه‌هاى علمیه، کاهش فشار اقتصادى از دوش طبقه ضعیف، تلاش براى تعمیر قبور ائمه بقیع گردن نهد. او تهدید کرد که در صورت نافرمانی دولت، اعلام مبارزه مسلحانه خواهد کرد. تهدید وی و حمایت‌های مردمی‌ سبب پذیرش خواسته‌های وی شد.^[۱۱]

درگذشت

حاج آقا حسین قمی پس از چند ماه از فوت آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، در چهاردهم ربیع الاول سال ۱۳۶۶ هجری قمری در نجف از دنیا رفت و در جوار مرقد حضرت علی(ع) به خاک سپرده شد.

پانویس

منابع

• گلشن ابرار، جلد دو، نشر معروف، قم ۱۳۸۵.
• افق حوزه - ۱۸ دیماه ۱۳۹۲، شماره ۳۸۱. بنقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
• پورتال اهل بیت (ع).