سید حسن صدر

سید حسن صدر
زادروز	۱۲۷۲ ه. ق
درگذشت	۱۱ ربیع الاول سال (۱۳۵۴ ه. ق)
آرامگاه	عراق، نجف
محل زندگی	نجف
استادان	باقر بن محمد حسن آل یاسین، عبدالحسین بن نعمة الطریحی، علامه سید باقر بن الحیدر، محمد بن الحاج کاظم، محمد تقی گلپایگانی، عبدالنبی نوری طبرسی،ملاحسینقلی همدانی.
نقش‌های برجسته	مرجع تقلید
آثار	تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، حاشیه بر فصول فارسی، حاشیه بر نجاة العباد، حاشیه بر غایة القصوی، رسالة فی تطهیر المیاه، رسالة فی الماء المضاف، حاشیه بر العروة الوثقی، سبیل النجاة فی المعاملات.

سید حسن صدر (۱۲۷۲-۱۳۵۴ ق) فقیه، اصولی، محدث و از مراجع تقلید شیعی، مشهور به محدث کاظمینی. وی از عالمان دینی بسیاری اجازه روایت دریافت کرد و کتاب تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام با موضوع «نقش شیعیان در تاسیس علوم اسلامی» مشهورترین اثر او است.

زندگی نامه و تحصیلات

سید حسن صدر روز جمعه ۲۹ ماه رمضان سال ۱۲۷۲ ه. ق. در شهر کاظمین به دنیا آمد. پدرش سید هادی صدر از علمای دوران خود بود.^[۱] به سفارش پدر، تحصیل علوم دینی را آغاز کرد؛ تا سنین پانزده سالگی صرف، نحو، بیان، معانی و بدیع را فرا گرفت و از هیجده سالگی در درس فقه و اصول حاضر شد.^[۲]

اقامت در نجف

سید حسن صدر به امر پدر، به نجف اشرف مهاجرت کرد. وی هفده سال در حوزه علمیه نجف، حکمت، کلام، فقه، اصول و سایر علوم اسلامی را فراگرفت. و در فقهو اصول مجتهد شد.^[۳]

مهاجرت به سامرا

آیت الله سید محمد حسن شیرازی در سال ۱۲۹۱ ه. ق. از نجف به سامرا هجرت کرد و عده بسیاری از شاگردان او نیز به آن جا مهاجرت کردند. سید حسن صدر در سال ۱۲۹۷ ه. ق. به سامرا مهاجرت کرد و مدت هفده سال در آنجا اقامت گزید. وی ضمن استفاده از درس آیت الله شیرازی، خود نیز به تدریس پرداخت.^[۴] بیان شیوا و گیرایش توجه همه را به وی جلب کرد. آیت الله شیرازی نیز عنایت خاصی نسبت به وی ابراز می‌داشت. دو سال از درگذشت آیت الله سید محمد حسن شیرازی گذشته بود که در سال (۱۳۱۴ ه. ق) سید حسن صدر همراه پسر عمویش، سید اسماعیل صدر به زادگاهش کاظمین بازگشت.^[۵][۶]

استادان

اجازه روایت

سید حسن صدر از کارشناسان علم حدیث بود و به همین سبب، به محدث کاظمینی مشهور بود. کسانی که وی از آنها حدیث نقل کرده است، دو گروهند:
گروه اول: کسانی که بدون اجازه کتبی از آنان حدیث نقل می‌کرد، که عبارتند از: میرزا حسن شیرازی (متوفا: ۱۳۱۲ ه. ق.) میرزا حبیب الله رشتی (متوفا: ۱۳۱۳ ه. ق.)، محمد حسن بن هاشم کاظمی (متوفا: ۱۳۰۸ ه. ق.) محمد ایروانی (متوفا: ۱۳۰۶ ه. ق.)، محمد حسن آل یاسین کاظمی و سید هادی صدر (متوفا: ۱۳۱۶ ه. ق.).^[۸]

گروه دوم: عالمانی که به او اجازه کتبی برای نقل حدیث داده‌اند، که عبارتند از: شیخ ملا علی بن خلیل رازی (متوفا: ۱۲۹۷ ه‍.ق.) سید مهدی قزوینی حلی، میرزا محمدهاشم بن زین‌العابدین اصفهانی (متوفا: ۱۳۱۸ ه‍.ق.).

سید حسن صدر محدث بزرگی بود. او به عده زیادی اجازه کتبی نقل حدیث داده است:

برخی از شاگردان

آثار علمی

 

تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام

از آثار وی ۸۲ کتاب به یادگار مانده است به برخی از آنها اشاره می‌شود:

مرجعیت

میرزا محمدحسن شیرازی در سال ۱۳۱۲ ه.ق درگذشت. بسیاری از مقلدان شیرازی از سید حسن صدر تقاضا کردند که رساله عملیه خود را منتشر سازد. صدر پیشنهاد آنها را رد کرد و مردم را به آیت الله سید اسماعیل صدر ارجاع داد. سید اسماعیل در سال ۱۳۳۸ ه.ق درگذشت. بار دیگر مردم به سید حسن صدر مراجعه کرده و تقاضای خود را تکرار کردند، سرانجام وی رساله عملیه خود را به نام «رووس المسایل المهمه» منتشر کرد. وی در سن ۶۶ سالگی این مسولیت را بعهده گرفت.^[۱۳]

فعالیت‌های فرهنگی

• جرجی زیدان، تاریخ نویس معروف (متوفا: ۱۹۱۴ م) در کتاب (تاریخ آداب اللغة العربیه) که در چهار جلد منتشر شد، ‌نوشت: «شیعه طایفه‌ای کوچک بود که آثار قابل اعتنایی نداشت و اکنون شیعه‌ای در دنیا وجود ندارد.»

وقتی این خبر به سید حسن صدر رسید، با شیخ آقا بزرگ تهرانی و محمد حسین کاشف الغطاء هم پیمان شد تا به معرفی شیعه بپردازد. سید حسن صدر درباره فعالیت‌های علمی شیعه و نقش آنان در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی تحقیق کرد و کتاب معروف خود را به نام تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، تألیف کرد، که در سال ۱۳۷۰ ه‍.ق در ۴۴۵ صفحه به چاپ رسید. شیخ آقا بزرگ تهرانی با تألیف الذریعة الی تصانیف الشیعة در ۲۹ جلد به معرفی آثار و تألیفات شیعه در علوم مختلف پرداخت. محمد حسین کاشف الغطاء نیز نقدی بر تاریخ آداب اللغة العربیه نوشت.^[۱۴]

• فعالیت‌های فرهنگی وهابیت روز به روز گسترش می‌یافت. سید حسن صدر برای دفع این فتنه، کتابی تحت عنوان «رسالة الشریفه فی الردّ علی فتاوی الوهابین» نگاشت.

سید حسن صدر علاقه بسیار شدیدی به خرید و جمع‌آوری کتاب داشت. این علاقه به قدری شدید بود که برای خرید یک کتاب از هزینه‌های ضروری زندگی چشم پوشی می‌کرد. وی کتاب‌های قدیمی و خطی را جمع آروی می‌کرد و اگر کتابی بدون نام مؤلف بود، ‌آن قدر تحقیق و تفحص می‌کرد تا نویسنده را بشناسد. اکنون کتابخانه‌اش شامل بیش از ۱۰۰۰ جلد کتاب نفیس است.

• علامه سید شرف الدین می‌گوید:

«من از آیت الله سید حسن صدر شنیدم که وی در ایام جوانی شبها را (معمولا) برای مطالعه بیدار بود و در روز، خواب قبل یا بعد از ظهر را نمی‌شناخته، خودم نیز مشاهده کردم او در سال‌های پیری، شب و روز در کتابخانه‌اش قلم به دست راست و کاغذ در دست چپ، مشغول تحقیق و تألیف بود. به جرأت می‌گویم که آن بزرگوار یک چهارم عمرش را خوابید و باقی عمرش را بیدار بود؛ برعکس عموم مردم که فقط یک چهارم عمرشان را بیدارند.»^[۱۵]

درگذشت

سید حسن صدر هنگام غروب خورشید روز پنج شنبه ۱۱ ربیع الاول سال (۱۳۵۴ ه. ق.) چشم از دنیا فرو بست و در یکی از حجره‌های صحن شریف امیرالمومنین(ع) در کنار پدرش به خاک سپرده شد. به مناسبت درگذشت او، از سویسید ابوالحسن اصفهانی سه روز عزای عمومی اعلام شد.^[۱۶]

پانویس

منابع

• گلشن ابرار، جلد۳، قم، انتشارات المهدی، ۱۳۸۵.
• الشیعه بنقل از سایت حوزه نیوز.
• پورتال اهلبیت(ع).
• سایت اندیشه قم.