آقا حسین خوانساری
آقا حسین خوانساری
| حسین بن جمال الدین محمد خوانساری (۱۰۱۶-۱۰۹۹ق/۱۶۰۷-۱۶۸۸م) | |
|---|---|
| درگذشت | سال ۱۰۹۸ق در ۸۲ سالگی |
| آرامگاه | اصفهان، قبرستان تخت فولاد، تکیه آقا حسین خوانساری |
| محل زندگی | اصفهان |
| از دانشگاه | حوزه علمیه اصفهان |
| استادان | میرفندرسکی، ملا محمد تقی مجلسی اول و خلیفة السلطان و محقق سبزواری |
| شاگردان | سید نعمت الله جزایری |
| پیشه | فقیه، فلسفه و حکمت |
| سال‌های فعالیت | دوره صفوی، در قرن یازدهم هجری |
| لقب | معروف به محقق خوانساری |
| آثار | مشارق الشموس فی شرح الدروس، الرساله فی مقدمه‌الواجب، |
| خویشاوندان | فرزند جمال‌الدین، معروف به محقق خوانساری، |
حسین بن جمال الدین محمد خوانساری، معروف به محقق خوانساری (۱۰۱۶-۱۰۹۹ق/۱۶۰۷-۱۶۸۸م) از فقهای مکتب فقهی اصفهان و حکیم شیعی در دوره صفوی، در قرن یازدهم هجری است، که در فلسفه و حکمت و دانشهای معقول و منقول تبحّر داشت.
او در آغاز به کلام و فلسفه گرایش داشت، ولی بعدها به فقه و اصول علاقمند و در این رشته معروف شد و ریاست علمی و مذهبی زمان بر او مسلّم گردید.
وفاتش به سال ۱۰۹۸ق در ۸۲ سالگی در اصفهان بوده‌است و در قبرستان تخت فولاد اصفهان، نزدیک قبر بابا رکن الدین مدفون گردید، که این بخش از قبرستان تخت فولاد، به تکیه آقا حسین خوانساری معروف شده‌است.
زندگینامه
آقا حُسَینِ خوانْساری فرزند جمال‌الدین، معروف به محقق خوانساری (۱۰۱۶-۱۰۹۹ق/۱۶۰۷-۱۶۸۸م)، دانشمند، فقیه و حکیم بزرگ شیعی ایرانی در دوره صفوی است. وی پیش از رسیدن به سن بلوغ، به قصد کسب معارف و علوم اسلامی به اصفهان رفت و در مدرسه خواجه‌ملک که مجمع فضلای بزرگ آن زمان بود، به تحصیل پرداخت. در اصفهان از محضر استادان بسیاری استفاده کرد و به همین جهت خود را «تلمیذالبشر» نامید که اشاره به کثرت استادهایش داشته باشد. آقاحسین علوم عقلی را نزد میرابوالقاسم فندرسکی، و علوم نقلی را در محضر محمدتقی مجلسی تکمیل کرد و از وی اجازه روایت گرفت. از استادان دیگر وی، محقق سبزواری مؤلف کتاب الذّخیره و حیدر بن محمد خوانساری نویسندهزبدة‌التصانیف را نام برده‌اند. گرچه در دوران تحصیل گرفتار فقر و تنگدستی بود، ولی سرانجام به جایی رسید که شاه سلیمان صفوی جبّه گرانبهای خود را برای او فرستاد و در یکی از سفرها نیابت سلطنت و رسیدگی به کارهای کشوری را به وی واگذار کرد. آقاحسین با وجود جاه و مقام و رفاهی که داشت، همواره پناه بینوایان و تهیدستان بود. او در دانشهای معقول و منقول تبحّر داشت و به گفته افندی اصفهانی «پشتوانه اهل علم» بود.[۱]
وی در آغاز به کلام و فلسفه گرایش داشت، ولی بعدها به فقه و اصول گرایید و در این رشته معروف شد و ریاست علمی و مذهبی زمان بر او مسلّم گردید. خوانساری گه‌گاه به عربی و فارسی شعر می‌سرود و منشآت زیبا به هر دو زبان پدید می‌آورد.
اساتید
او تحصیلات خود را در حوزه اصفهان به انجام رسانید و در مدرسه خواجه ملک، جنب مسجد شیخ لطف الله مشغول تحصیل گردید. معقول را نزد میرفندرسکی و منقول را نزد ملا محمد تقی مجلسی اول و خلیفة السلطان و محقق سبزواری و... تکمیل نمود.
شاگردان
وی در هر دو رشته معقول و منقول تدریس می‌کرد و به همین جهت به «استادالکل فی‌الکل» معروف گشت. شاگردان و تربیت‌شدگان او، که خود از أعلام فقه و حکمت به شمار می‌رفتند، عبارتند از:
- آقاجمال‌الدین محمد (فرزند وی) ، مُحَشّی شرح لمعه؛
- آقارضی‌الدین محمد (فرزند دیگر وی) ؛
- محمد صالح خاتون آبادی که مدت ۲۰ سال در خدمت او تلمذ کرد؛
- ملامیرزای شیروانی شارح و محشّی معالم‌الاصول؛
- شیخ‌جعفر قاضی؛
- سیدنعمت‌الله جزایری؛
- محمد بن عبدالفتاح تنکابنی معروف به «سراب» ؛
- علیرضا شیرازی که شاعری فاضل بود و «تجلّی» تخلص می‌کرد؛
- میرزا عبدالله افندی، مؤلف ریاض‌العلماء که به گفته خود، شرح اشارات را نزد او خوانده است.
- میرزا محمدبن حسن شیروانی
آثار
آقاحسین خوانساری نویسنده‌ای پرکار بود و آثاری فراوان از خود به یادگار گذاشت. نوشته‌های او را می‌توان به ۳ دسته تقسیم کرد:
الف ـ آثار چاپی:
- مشارق الشموس فی شرح الدروس. کتاب معروف او در فقه، که شرحی است بر کتاب‌الدروس نوشته شهید اول ابوعبدالله محمدبن مکی عاملی (۷۳۴-۷۸۴ق/۱۳۳۴-۱۳۸۲م). این کتاب ناتمام است و آقاحسین موفق نشده است، شرح مبحث اخبار ائمه و گفتارهای فقیهان امامی در هر مبحث را به اتمام برساند.[۲] این کتاب به گفته صاحب روضات‌الجنات از لحاظ کثرتِ تحقیقات، کم‌نظیر است. [۳] این کتاب ۲ بار در ۱۳۰۵ و ۱۳۱۱ق/۱۸۸۸ و ۱۸۹۳م در تهران چاپ شده است؛
- تعلیقه بر حاشیه محقق سبزواری. تهران، ۱۳۱۷ق/۱۸۹۹م؛
- الرساله فی مقدمه‌الواجب، ایران، ۱۳۱۷ق/۱۸۹۹م.
ب ـ آثار خطی:
- حاشیه اشارات؛
- حاشیه بر الهیات شفا؛
- رساله اجماع؛
- انشاء درباره حرمت شراب؛
- انشاء در تعریف بهار؛
- تعریف سخن؛
- رساله در خمس؛
- حاشیه بر شرح تجرید؛
- حاشیه بر مطوّل؛
- شبهه طفره؛
- حل شک در تقسیم جسم تا بی‌نهایت؛
- حاشیه بر محاکمات؛
- حاشیه بر مختصرالاصول؛
- فایده درباره علم باری تعالی؛
آثار خطی او به‌طور گسترده‌ای در کتابخانه‌های ایران موجود است و کمتر کتابخانه‌ای است که چند اثر از او را نداشته باشد.
ازجمله این کتابخانه‌ها می‌توان موارد ذیل را برشمرد: [۴]
- کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران،
- کتابخانه ملی تهران،
- کتابخانه ملی ملک،
- کتابخانه خانقاه نعمت‌اللهی،
- کتابخانه سپهسالار (سابق) ،
- کتابخانه شورای ملی (سابق) ،
- کتابخانه رشت،
- کتابخانه آخوند (همدان) ،
- کتابخانه وزیری (یزد) ،
- کتابخانه فیضیه،
- کتابخانه آیت‌الله مرعشی (قم) ،
- کتابخانه جامع گوهرشاد،
- کتابخانه آستان قدس رضوی، دانشکده ادبیات (مشهد)
ج ـ آثار منسوب:
- المائده‌السلیمانیه، به فارسی، در خوردنیها و نوشیدنیها برای شاه سلیمان صفوی
- ترجمه صحیفه سجادیه به فارسی
- رساله در جبر و اختیار
- جواهر و اعراض
- شرح کافیه ابن‌حاجب
- شرح هیأت فارسی قوشجی
- رساله در شبهه ایمان و کفر
- رساله در شبهه استلزام
- رساله در تشکیک
- ترجمه کتاب نهج‌الحق علّامه حلّی به فارسی برای شاه‌سلیمان صفوی؛
- تفسیر سوره فاتحه؛
- حاشیه بر شرح حکمة‌العین.
درگذشت
وفاتش به سال ۱۰۹۸ ه.ق در هشتاد و دو سالگی در اصفهان بوده‌است و در قبرستان تخت فولاد اصفهان، نزدیک قبر بابا رکن الدین مدفون گردید.آقا جمال‌الدین خوانساری وآقا رضی‌الدین خوانساری، پسران وی نیز در همانجا مدفون هستند، که به تکیه آقا حسین خوانساری معروف شده‌است.
پانویس
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء، ص ۵۷.
- ↑ غروی حایری، جامع‌الرواه، ۱/۲۳۵.
- ↑ محمدباقر خوانساری ، روضات‌الجنات، ۲/۳۵۲.
- ↑ *کتابخانه مشهد، فهرست خطی، ۱/۲۶۶، ۳۶۳،۷۱۰، ۷۱۱، ۷۲۳؛ *آخوند همدان، فهرست خطی، صص ۱۰۱-۱۰۲، ۱۸۷، ۲۲۸؛*آستان‌قدس، فهرست، ۵/۶۱۴-۶۱۵، ۶/۴۹-۵۰، ۹/۳۰۳-۳۰۴؛*آصفیه، فهرست خطّی، ۳/۴۷۶؛*اهدایی مشکوة، فهرست خطی، ۳/۲۲۸-۲۲۹، ۲۴۲-۲۴۳؛ *آیت‌الله مرعشی، فهرست خطی، ۱/۲۴۲-۲۴۳، ۴/۲۱۰؛ *برکلمان، ذیل، ۲/۵۹۰؛*جامع گوهرشاد، فهرست خطی، ۱/۱۰۸-۱۰۹؛*خانقاه نعمت‌اللهی، فهرست خطی، ص ۱۹۹-۲۰۰؛*دانشکده ادبیات مشهد، فهرست خطی، صص ۲۲۶-۲۲۷؛*سپهسالار (سابق) ، فهرست خطی ۴/۱۸۲-۱۸۳، ۲۳۸؛ *شورای ملی (سابق) ، فهرست خطی، صص ۴۳۲، ۵/۱۰۴-۱۰۸، ۱۶۶-۱۷۴، ۱۹۲-۱۹۷، ۶/۲۰-۲۱، ۷/۳۵۳، ۹ (۱) /۴۲۰، ۹ (۲) ۵۱۴-۵۱۵، ۱۱/۲۴۵-۲۴۶، ۱۲/۲۱-۲۲، ۱۱۰، ۱۱۷، ۱۳/۲۰۰-۲۰۱، ۱۹/۳۳۲؛*فیضیه، فهرست خطی، ۱/۸۵، ۲۴۶؛ *کتابخانه رشت و همدان، فهرست خطی، صص ۱۱۱۱، ۱۳۱۳، ۱۳۵۹؛*کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد، فهرست خطی، ۱۶/۳۳۹-۳۴۰، ۳۴۲-۳۳۴، ۳۵۴، ۳۵۹، ۴۲۵، ۴۳۰، ۵۷۴، ۶۴۵، ۶۴۸، ۱۷/۱۲۴، ۵۲۴؛*کتابخانه مرکزی، فهرست خطی، ۷/۹۱، ۴۸۰، ۶۱۰، ۸/۱۵۳، ۳۷۵، ۵۵۴، ۶۰۱، ۶۱۰، ۶۱۶، ۹/۱۱۹۱، ۱۲۱۵، ۱۳۶۳، ۱۴۰۱، ۱۴۱۱، ۱۱/۲۲۹۶، ۱۳/۳۳۵۰-۳۳۵۱، ۱۴/۳۶۷۶؛ *مشار، خانبابا، فهرست چاپی عربی، ۱۹۳، ۲۹۴-۲۹۵، ۴۵۲، ۴۷۶، ۸۴۵؛ *ملی تهران، فهرست خطی، ۷/۸۱، ۳۱۱، ۸/۹۹، ۱۴۵-۱۴۶، ۳۸۵، ۹/۱۸، ۱۰/۵۷۶؛ *ملی ملک، فهرست خطی، ۲۲۴، ۲۴۴؛*وزیری یزد، فهرست خطی، ۱/۱۸۲-۱۸۳، ۲/۵۶۹، ۴/۱۳۱۷، ۱۴۰۵.
منابع
- افندی اصفهانی، عبدالله، ریاض‌العلماء، قم، مکتبة آیه‌الله‌المرعشی، ۱۴۰۱ق،
- آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴/۶/۷/۸/۱۰/۲۱/۲۲/۲۳/۲۵.
- امین محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق،ج ۶.
- بغدادی، اسماعیل پاشا، هدیه‌العارفین، استانبول، ۱۹۵۱م، ج۱.
- بغدادی، اسماعیل پاشا، ایضاح‌المکنون، استانبول، ۱۳۶۴ق، ج۲.
- تنکابنی، احمد، قصص‌العلماء، تهران، ۱۳۶۴ق.
- حر عاملی، محمدبن حسن، امل‌الآمل، بغداد، مکتبة‌الاندلس، ۱۳۸۵ق، ج ۲.
- حلبی، علی‌اصغر، تاریخ فلاسفه ایرانی، تهران، زوار، ۱۳۶۱ش.
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، بیروت، دارالکتب‌العربیه، ۱۳۹۰ق.
- غروی حایری، محمدعلی، جامع‌الرواة، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- قمی، عباس، فوائدالرضویه، تهران، ۱۳۲۷ش.
- کحاله، عمررضا، معجم‌المؤلفین، بیروت، داراحیاءالتراث‌العربی، ج۴.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح‌المقال، نجف، ۱۳۵۲ق، ج۱.
- مدرس، محمدعلی، ریحانةالادب، تبریز، ۱۳۴۶ش، ج۵.
- نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، تهران، المکتبه‌الاسلامیه، ۱۳۸۲ق، ج۳.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائره المعارف بزرگ اسلامی
| [نمایش]خاندان خوانساری |
|---|