سید محمد تقی خوانساری
سید محمد تقی خوانساری
| سید محمد تقی خوانساری | |
|---|---|
 |
|
| زادروز | ۱۲۶۷ش (۱۳۰۵ق) - خوانسار |
| درگذشت | ۱۳۳۱ش (۱۳۷۱ق) |
| آرامگاه | قم، حرم حضرت معصومه |
| محل زندگی | خوانسار، نجف و قم |
| تحصیلات | اجتهاد |
| استادان | محمد کاظم خراسانی، سید محمد کاظم طباطبایی محمد حسین نائینی، و آقا ضیاء عراقی |
| شاگردان | امام خمینی، سید محمد محقق یزدی مرتضی حائری، شیخ موسی زنجانی |
| شناخته‌شده برای | اقامه نماز باران در قم |
| نقش‌های برجسته | از مراجع تقلید، مبارزه با استعمار انگلیس |
| آثار | حاشیه بر عروة الوثقی، مختصر الاحکام و آثار دیگر |
محمدتقی خوانساری (۱۳۰۵-۱۳۷۱ق) فقیه و مرجع تقلید شیعی قرن چهاردهم هجری بود. در ۱۳۳۲ق با شروع جنگ جهانی اول و درگیر شدن حکومت عثمانی با دولت انگلیس و اشغال شدن بعضی از مناطق جنوبی عراق، خوانساری با تعدادی از طلبه‌ها و علمای نجف به مقابله با اشغالگران برخاستند. او در این جنگ مجروح و به مدت چهار سال به هندوچین تبعید شد. خوانساری به اراک و سپس به قم رفت.
بعد از درگذشت شیخ عبدالکریم حائری و قبل از ورود آیت الله بروجردی از مراجع تقلید بود. او در برابر اقدامات رژیم محمدرضا پهلوی موضع‌گیری می‌کرد. یکی از حوادث معروف زندگی خوانساری، اقامه نماز باران توسط وی در منطقه خاکفرج قم است که پس از سه روز خواندن نماز، باران زیادی از آسمان بارید.
سید محمد تقی خوانساری داماد آیت الله اراکی بوده است.
محتویات
[نهفتن]ولادت و نسب
محمد تقی خوانساری در ۱۳۰۵ق (۱۲۶۷ش) در خانواده‌ای که به علم، فضل و ادب مشهور بود در خوانسار به دنیا آمد. پدر او سید اسدالله موسوی خوانساری از تبار ابوالقاسم جعفر بن حسین خوانساری بود که در منابع نسب او را به امام هفتم موسی کاظم علیه السلام رسانده‌اند.[۱]
فرزندان
از فرزندان خوانساری دو تن یعنی سید محمد باقر و سید محمد علی عالم دینی بودند.[۲]
تحصیلات
محمدتقی، تحصیل مقدمات علوم دینی را در خوانسار به پایان برد و در ۱۳۲۲برای ادامه تحصیل به عراق رفت. او نزد محمد کاظم خراسانی، سید محمد کاظم طباطبائی یزدی، شیخ الشریعه اصفهانی، محمد حسین نائینی، و آقا ضیاء عراقی، فقه و اصول آموخت و از عراقی اجازه اجتهاد نیز دریافت کرد. همچنین در حکمت و فلسفه اسلامی از درس شیخ علی قوچانی استفاده کرد.[۳]
جنگ با انگلستان
در ۱۳۳۲ق با شروع جنگ جهانی اول و درگیر شدن حکومت عثمانی با دولت انگلیس و اشغال شدن بعضی از مناطق جنوبی عراق، شماری از طلاب و علمای نجف از جمله خوانساری به مقابله با اشغالگران برخاستند. او در جبهه جنگ مجروح و پس از غلبه نیروهای انگلستان بر مجاهدان عراقی اسیر شد و به مدت چهار سال به منطقه هندوچین ـ که بخشی از آن مستعمره انگلیس بود ـ تبعید شد.[۴]
مراجع سه‌گانه قم
خوانساری سپس به زادگاهش بازگشت و به دعوت شیخ عبدالکریم حائری یزدی راهی اراک شد و در حوزه علمی آنجا به تدریس پرداخت. در ۱۳۴۰ق. همراه با حائری یزدی برای تشکیل و توسعه حوزه علمیه به قم رفت و ضمن تدریس دروس فقه و اصول، در درس حائری یزدی نیز حضور یافت.
پس از وفات حائری گروهی از علما و مردم مرجعیت او را پذیرفتند و او همراه با سید محمد حجت کوه کمره ای و سید صدرالدین صدر تا هنگام ورود حاج آقا حسین بروجردی به قم، مسئولیت رسیدگی به وضع طلاب و سرپرستی حوزه علمیه قم را برعهده داشت.[۵] خوانساری در تثبیت مرجعیت حاج آقا حسین بروجردی و اقامت او در قم نقش جدی داشت.[۶]
شاگردان
خوانساری چه در دوره سطح و چه در درس خارج شاگردان متعددی داشت از جمله؛ امام خمینی، سید محمد محقق یزدی، مشهور به داماد، مرتضی حائری، شیخ موسی زنجانی و ابراهیم خوئی.[۷]
آثار
آثار خوانساری عبارتند از:
- حاشیه بر عروة الوثقی، سید محمد کاظم طباطبایی که نتیجه مباحثات او با محمدعلی اراکی بوده و همراه با حواشی علمای دیگر در سال ۱۳۷۱ در قم چاپ سنگی و بعدها به نام اراکی نیز چاپ شده است.
- رساله علمیه با عنوان منتخب الاحکام اثر فتوایی ذخیرة العباد که مبسوط تر از منتخب است.
- حاشیه بر مناسک الحج شیخ انصاری
- مختصر الاحکام
- رساله تقویم الصلاة.[۸]
- تقریرات محمدعلی اراکی از درس او با عنوان رسالة فی الدماء الثلاثه و احکام الاموات و التیمم در ۱۴۱۵ در قم همراه با کتاب الطهارة اراکی چاپ شده است.
فعالیتهای سیاسی-اجتماعی
خوانساری در امور سیاسی نیز فعال بود برخی از مهمترین فعالیتهای سیاسی‌اش عبارت بودند از: حمایت از فدائیان اسلام، حمایت از جنبش ملی شدن صنعت نفت، فتوا بهوجوب مشارکت در هفدهمین انتخابات مجلس شورای ملی ایران، معارضه با کشف حجاب زنان و حمایت از فلسطینیان در پی اشغال سرزمینشان در سال ۱۳۲۷ـ۱۳۲۶ش.[۹]
نماز باران
در سال ۱۳۲۳ش که بخش‌های مرکز ایران در اشغال متفقین بود، مردم با خشکسالی و قحطی بی‌سابقه‌ای مواجه شدند؛ از این رو مردم قم در شهریور آن سال از خوانساری خواستند که به برگزاری نماز استسقاء اقدام کند، او همراه با ۲۰۰۰۰ نفر راهی بیابان شد و سه روز پیاپی نماز را به جا آورد در سومین روز باران تندی بارید و حتی لشکریان خارجی مقیم منطقه را شگفت‌زده کرد به طوری که خبر آن در مطبوعات آن زمان انعکاس گسترده‌ای یافت. چند تن از شاعران معاصر او در اشعاری که پس از درگذشت وی در مدحش سروده‌اند به این واقعه اشاره کرده‌اند.[۱۰]
نماز جمعه
سید موسی شبیری زنجانی از پدرش نقل کرده است که: هنگامی که نظر آقای خوانساری، وجوب نماز جمعه می شود (به صورت فتوا یا احتیاط)، چون در قم نماز جمعه خوانده نمی‌شد، به من [یعنی سید احمد حسینی زنجانی، پدر سید موسی] پیشنهاد کرد که شما امامت جمعه کنید و ما هم شرکت می کنیم. طبق این نقل، هنگامی که سید احمد زنجانی می بیند جمعیت زیادی شرکت کرده اند، به اصرار از آقای خوانساری می خواهد که خودش امامت کند و وی نیز می پذیرد. پس از آن، هر وقت آقای خوانساری در قم نبود، آقای اراکی نماز جمعه را برگزار می کرد و هنگامی که هیچ یک از این دو نبودند سید احمد نماز جمعه را برگزار می کرده است.[۱۱]
وفات
محمد تقی خوانساری در هفتم ديحجه ۱۳۷۱ق (۱۳۳۱ش) در سفری که به همدان داشت بر اثر بیماری گوارشی و قلبی درگذشت و در مسجد بالاسر در حرم حضرت معصومه در کنار قبر استادش حائری یزدی، به خاک سپرده شد.[۱۲]
پانویس
- ↑ ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، قسم۱، ص۲۴۶، شریف رازی، ج۱، ص۳۲۱ـ۳۲۲، حسینی یزدی و همکاران، ص۴۳۳.
- ↑ شریف رازی ج۱، ص۳۲۶، ابن الرضا، ج۱، ص۵۱۴.
- ↑ ر.ک: عراقی ج۱، مقدمه آصفی، ص۲۰، تبریزی خیابانی، ص۲۱۱، حسینی یزدی و همکاران، ص۴۲۴.
- ↑ ر.ک: حسینی یزدی و همکاران، ص۴۲۴ـ۴۲۵ آیت الله سید محمدتقی خوانساری، ص۹۹ـ۱۰۰، ابن الرضا، ج۱، ص۴۹۹ که تبعیدگاه او را هند دانسته است.
- ↑ تبریزی خیابانی، ص۲۱۳، شریف رازی، ج۱، ص۳۲۲، حسینی یزدی و همکاران، ص۴۲۶.
- ↑ ر.ک: بدلا، ص۹۴.
- ↑ ر.ک: امام خمینی، ج۱، مقدمه هاشمی، ص۶، حائری یزدی، مقدمه امراللهی، ص۷، حسینی اشکوری، ج۲، ص۸۳۲، موسوعه مولفی الامامیه، ج۱، ص۴۱۸، موسوعه طبقات الفقهاء ج۱۴، قسم۱، ص۵۱۷.
- ↑ ر.ک: تبریزی خیابانی، ص۲۱۲، مشار ۱۳۴۴ش، ستون۶۲۲، همو، ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش، ج۲، ستون۲۳۹۹، ج۴، ستون۴۹۵۵، ۴۹۷۲، آقا بزرگ تهرانی، همانجا، امینی ج۲، ص۵۴۶، استادی، ص۱۷۱.
- ↑ ر.ک: د.اسلام چاپ دوم، د.ا.ترک، ذیل ماده؛ استادی، ص۶۰۷، خوانساری، ص۱۲۹.
- ↑ ر.ک: تبریزی خیابانی، ص۲۱۳، شریف رازی، ج۱، ص۳۲۵ـ۳۲۴، نیز برای گزارش شاهدان این واقعه، نوری، ص۳۶، ابن الرضا، ج۱، ص۵۱۱.
- ↑ شبیری زنجانی، جرعه ای از دریا، ج2، ص625.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، قسم۱، ص۲۴۶، حسینی یزدی و همکاران، ص۴۲۷، موسوعه طبقات الفقهاء، ج۱۴، قسم۲، ص۶۲۸.
منابع
- این مقاله تلخیصی از دانشنامه جهان اسلام است.
- محمدمحسن آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم۱ـ۴، ۱۴۰۴ق.
- آیت الله سیدمحمدتقی خوانساری «قدس سره» نور علم، ش۶، مهر ۱۳۶۳ش.
- مهدی ابن الرضا، ضیاءالابصار فی ترجمة علماء خوانسار، قم، ۱۳۸۲ش.
- رضا استادی، یادنامه حضرت آیت الله العظمی اراکی (ره) اراک، ۱۳۷۵ ش.
- امام خمینی، المکاسب المحرمه، قم، ۱۴۱۵ق.
- محمد هادی امینی، معجم رجال الفکر والادب فی النجف خلال عام، نجف، ۱۴۱۳.
- حسین بدلا، مصاحبه با حجت الاسلام و المسلمین سید حسین بدلا، حوزه، سال ۸، ش ۱ و ۲ فروردین ـ تیر ۱۳۷۰ش.
- شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه ای از دریا، ج2، قم: مؤسسه کتاب شناسی شیعه، 1394ش.
- علی تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصرین، چاپ سنگی، تهران، ۱۳۶۶ش.
- مرتضی حائری یزدی، کتاب الخمس، تحقیق محمد حسین امراللهی، قم، ۱۴۱۸ق.
- احمد حسینی اشکوری، تراجم الرجال، قم، ۱۴۱۴ق.
- محمد حسینی یزدی، رسول علوی و علی اکبر زمانی نژاد، دانشمندان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ ش.
- محمدتقی خوانساری، جایگاه مجلس در نگاه آیت الله العظمی سیدمحمد تقی خوانساری، حوزه، سال ۸، ش ۵ آذر و دی ۱۳۷۰ش.
- علی رضا ریحان یزدی آینه دانشوران، با مقدمه و تعلیقات و اضافات ناصر باقری بیدهندی، قم، ۱۳۷۲ش.
- محمد شریف رازی، گنجینه دانشمندان، تهران، ۱۳۵۲ـ۱۳۵۴ش.
- ضیاءالدین عراقی، مقالات الاصول، ج۱، چاپ محسن عراقی و منذر حکیم، قم، ۱۴۱۴ق.
- خانبابا مشار، فهرست کتاب‌های چاپی عربی، تهران، ۱۳۴۴ش.
- خانبابا مشار، فهرست کتاب های چاپی فارسی، تهران، ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش.
- موسوعه طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، قم، موسسه الامام الصادق، ۱۴۱۸ـ۱۴۲۴ق.
- حسین نوری، مصاحبه با استاد آیت الله حسین نوری، حوزه، سال ۵، ش ۳ مرداد و شهریور ۱۳۶۷ش.
- EI, s.v. "Kh ansari, Sayyid Muhammad Taki (by abdul-hadi hairi).
- TDVIA, s.v.Hansari, Muhammad Taki (by Avin Ilhan).
پیوند به بیرون
- زندگی سید محمد تقی خوانساری در پایگاه اطلاع رسانی حوزه
- آیت الله سید محمدتقی خوانساری