سید محمد عزالدین حسینی موسوی زنجانی

سید محمد عزالدین حسینی موسوی زنجانی
زادروز	۱۳۰۰-۱۳۹۲هجری شمسی
درگذشت	۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۲ ه.ش.
آرامگاه	ایران، مشهد
محل زندگی	مشهد
استادان	سید روح الله خمینی، سید حسین بروجردی، محمد حسین طباطبایی، سید محمود امام جمعه، سید محمد حجت کوه کمره ای، سید صدرالدین صدر، سید احمد خوانساری.
نقش‌های برجسته	مرجع تقلید
آثار	توضیح المسائل،  شرح خطبه حضرت زهرا(س)،  تفسیر سوره مبارکه حمد.  مطارحات حول معیار الشرک فی القرآن.  معیار شرک در قرآن. شرح زیارت عاشورا.

سید محمد عزالدین حسینی موسوی (۱۳۰۰-۱۳۹۲ه. ش) مشهور به حاج آقا عزالدین زنجانی ، مرجع تقلید، فیلسوف، مفسر و مدرس حوزه علمیه مشهد ،سید عزالدین حسینی، از خاندان امام جمعه زنجانی بود و در حوزه علمیه زنجان، قم و نجف تحصیل کرد. او از نخستین شاگردان امام خمینی و از روحانیان حامی انقلاب اسلامی ایران بود و به همین دلیل بازداشت و تبعید شد. او هم‌چنین از شاگردان نزدیک علامه طباطبائی به شمار می‌رفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی مدتی امام جمعهزنجان بود ولی بعد از یک ترور نافرجام در سال ۱۳۵۹ زنجان را ترک کرد و تا آخر عمر در مشهد ساکن شد.
شرح خطبه حضرت زهرا (س) مشهورترین اثر او است. مدفن او در حرم امام هشتم شیعیان قرار دارد.

زندگینامه

سید محمدعزالدین حسینی موسوی (۱۳۰۰ه. ش) در شهر زنجان متولد شد. پدرش سید محمود حسینی زنجانی مشهور به امام جمعه، از علمای زنجان بود. این خانواده در سه قرن اخیر همواره مورد احترام و تاثیرگذار در منطقه زنجان بود که در طرد و دفع بابیت از زنجان نقش مهمی داشت. دوران دبستان را از کلاس چهار آغاز کرد. زبان فرانسه را از مهدی خان وزیری یاد گرفت. ^[۱]. بعد از گذراندن دوره مقدمات و سطح در زنجان به قم مهاجرت کرد و در درس اساتید حوزه قم شرکت کرد. مدت کوتاهی به نجف رفت.^[۲]

سکونت در زنجان

بنا به درخواست پدرش از سال ۱۳۳۴ در زنجان مستقر شد و در اداره حوزه علمیه و رسیدگی به امور شرعی و اجتماعی به پدرش سید محمود امام جمعه کمک می‌کرد. از فعالان انقلاب ۵۷ ایران بود و چند بار زندانی و چند سال به مشهدتبعید شد^[۳]. بعد از انقلاب دو سال امام جمعه زنجان بود و در اثر سوءقصد به جان وی زنجان را ترک کرد.^[۴]

مهاجرت و سکونت در مشهد

وی پس از ترور به مشهد مهاجرت کردو تا روزهای آخر زندگی مشغول به تربیت شاگردان بود. عمده مقلدین وی را برخی از مردم و خصوصا بازاریان زنجان تشکیل می‌دادند. ^[۵] در ۲۴ اردیبهشت سال۱۳۹۲ در مشهد درگذشت. سید علی خامنه‌ای رهبر ایران نیز درگذشت او را تسلیت گفت. ^[۶] سید موسی شبیری زنجانی بر پیکر وی نماز اقامه کرد.^[۷]

تحصیلات

سید عزالدین حسینی مقدمات، سطح و کمی از خارج را در زنجان خواند در زنجان به درس پدرش سید محمود حسینی و حسین دین محمدی رفت. سپس به شهر قم مهاجرت کرد. چهارده سال در درس سید محمد حجت کوه کمره ای، ده سال درس سید حسین طباطبایی بروجردی، و مدتی نیز در درس سید صدرالدین صدر، سید احمد خوانساری، رضی زنوزی تبریزی شرکت کرد. سید عزالدین حسینی مدت کوتاهی به حوزه نجف رفت و در درس سید عبدالهادی شیرازی، سید ابوالقاسم خویی و سید محسن حکیم حاضر شد.^[۸]

ارتباط با سید روح الله خمینی

سید عزالدین حسینی از شاگردان اولیه امام خمینی در قم بود و در درس منظومه و اسفار او شرکت کرد.^[۹] وی به مدت ۵سال از سید روح الله خمینی یک دوره اسفار را فرا گرفت، در آن زمان با این که هنوز سید روح الله خمینی درمیان مردم چندان شناخته شده نبود، سید عزالدین از او به «حاج آقا روح الله» نام می‌برد، افکار او رامی ستوده ودرترویج آن می‌کوشید.^[۱۰]

ارتباط با سید محمد حسین طباطبایی

سید عزالدین حسینی حکمت متعالیه را در درس سید روح الله خمینی، سید محمد حسین طباطبائی و مهدی مازندرانی تحصیل کرد. درس اسفار سید محمد حسین طباطبایی در قم با درخواست سید عزالدین و جمعی از همدوره‌ای‌های او تشکیل شده است و سید محمد حسین طباطبایی نخستین حواشی خود را بر کتاب اسفار بر چاپ سنگی آن که متعلق به سید عزالدین بود نوشته‌ است. این نسخه در گنجینه مخطوطات بیت حسینی نگهداری می‌شود.

جلسات مباحثات شبانه با حضور سید محمد حسین طباطبایی، که بعدا به جلسات اصول فلسفه و روش رئالیسم منتهی می‌شود، به درخواست او و در منزل او در قم بنا گذاشته شده است. سید محمد حسین طباطبایی تبریزی، در آخرین مصاحبه تلویزیونی و در پاسخ به این سوال که کدام یک از شاگردانتان توانستند رابطه خاص استاد و شاگردی را با شما داشته باشند و به کدام یک در فلسفه اسلامی می‌­شود اعتماد داشت، ابتدا از مرتضی مطهری و سپس از سید عزالدین زنجانی با عنوان «آقای امام زنجانی» و پس از آن از سه نفر دیگر نام برد. ^[۱۱]

خانواده حسینی و خامنه ای

بر اساس مطلبی که سایت آیت الله خامنه‌ای منتشر کرده است خانواده عزالدین حسینی با خانواده سید علی خامنه‌ای ارتباط دوستانه ای داشتند. سید محمود حسینی زنجانی -پدر سید عزالدین زنجانی- هرگاه به مشهد می‌رفت، با سید جواد خامنه‌ای -پدر سید علی خامنه ای- دیدارهای منظمی داشتند. پس از انقلاب هم هرگاه سید علی خامنه‌ای به مشهد می‌رفت، با سید عزالدین زنجانی دیدار می‌کرد. محتوای جلسات قبل از انقلاب اگرچه سیاسی بود، اما بعد از انقلاب اغلب ادبی، عرفانی، تاریخی یا علمی بود. مثلاً درباره‌ی علما، فقها و بزرگان اطلاعاتی رد و بدل می‌شد.^[۱۲] بر اساس گزارشی که خبرگزاری رسا منتشر کرده است سید عزالدین زنجانی در جلسه ای گفته است باید همه ملت ایران برای داشتن چنین رهبری-سید علی خامنه ای- سجده شکر بجا آورند.^[۱۳]

تدریس

سید عزالدین دروس حوزوی را در حوزه‌های علمیه قم، زنجان و مشهد تدریس کرد و بیشتر از سی سال در حوزه علمیه مشهد به تدریس خارج فقه و اصول، تفسیر، کلام و عقاید و فلسفه مشغول بود و بسیاری ازفضلای حوزه و دانشگاه از دروس او بهره‌مند بوده‌اند و تعدادی نیز موفق به اخذ درجه اجتهاد از او شدند. از جمله شاگردان وی می‌توان به سید محمد حسینی فرزند وی اشاره کرد که اکنون صاحب رساله و ساکن مشهد است. ^[۱۴]

مرجعیت

سید عزالدین حسینی در سال ۱۳۵۴ رساله عملیه خود را با عنوان رساله جامع الاحکام در مشهد منتشر کردند و پس از درگذشت محمد علی اراکی رساله توضیح المسائل خود را در سال ۱۳۷۳ منتشر شد.^[۱۵]

اساتید

اساتید او را اینگونه شمرده اند:^[۱۶]

آثار

 

شرح خطبه حضرت زهرا (س)

برای سید عزالدین حسینی زنجانی آثار زیر را شمرده اند:^[۱۷]

فعالیت‌های سیاسی

در سال ۱۳۴۲ با مبارزات سیاسی با امام خمینی همراه شد و به ترویج مرجعیت سید روح الله خمینی پرداخت و دستگیر شد.^[۱۸] مدتی در تهران همراه با برخی از جملهمرتضی مطهری، محمد تقی فلسفی، حسین لنکرانی، سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد زندانی شد. از سال ۱۳۵۱ بخاطر اطلاعیه‌ای که سید عزالدین حسینی و تعدادی از علمای زنجان دعوت به مجلس ترحیم سعید محسن داده بودند از طرف ساواک مجبور به اقامت اجباری در شهر مشهد شد.^[۱۹] سید محمد حسینی فرزندش می‌گوید درسال ۵۰ شاه به اوپک رفته بود و دربازگشت به اصطلاح پیروزمندانه ازاوپک، عده‌ای روحانی به استقبال شاه رفته بودند. مرحوم ابوی ازاین روحانی‌ها درمنبر انتقاد کردند. همین انتقاد باعث شد ساواک مسئله را پیگیری و به دربارمنتقل کند و زمینه تبعید ایشان فراهم شود.^[۲۰]
سید عزالدین در مشهد به مناسبت­‌های مختلف اعلامیه می‌­داد و در تظاهرات شرکت می‌کرد. در انقلاب ۵۷ ایران نقش فعالی داشت و خصوصا بخشی از مردم زنجان متاثر از وی بودند. ^[۲۱]

امامت جمعه زنجان

 

تصویری از آیت الله زنجانی هنگام سخنرانی در سالهای نخستین پیروزی انقلاب اسلامی ایران

پس از پیروزی انقلاب ۵۷ ایران به درخواست سید روح الله خمینی به زنجان برگشت ^[۲۲]و به امامت جمعه شهر زنجان منصوب شد و مدت دو سال در زنجان نقش موثر داشتند. سپس به مشهد برگشت و فعالیت­های علمی را در مشهد ادامه داد.^[۲۳]

ترور ناموفق

در سال ۱۳۵۹بازگشت سید عزالدین حسینی در مقام امام جمعه شهر با مخالفت برخی روحانیون همراه شد. روابط نزدیک زنجانی با مهدی بازرگان، فشار‌ها را بیشتر کرد. سرانجام چند نفر وی را هنگام وضو گرفتن در حیاط به سوی او تیراندازی کردند آسیبی به کسی نرسید، اما سید عزالدین زنجانی مجبور به ترک شهر و مهاجرت دائم به مشهد شد. بعد‌ها وی ترورکنندگان خود را بخشید و آن‌ها آزاد شدند. رهبر و مغز متفکر این ترور، یک دانشجوی ۲۲ ساله دانشکده کشاورزی زنجان به نام ابوالفضل نوری بود که دو سال و نیم بعد در جبهه‌های جنگ در حالی که از فرماندهان لشکر عاشورا بود شهید شد.^[۲۴]

فعالیت‌های اجتماعی-فرهنگی

سید عزالدین زنجانی در دوران سکونت در زنجان در مسجد جامع زنجان (سید) اقامه نماز می‌کرد و برای مردم سخنرانی می‌کرد و مراسم‌های مذهبی نیز با حضور او انجام می‌شد و خانه او نیز محل مراجعات مردم بود. بعد از سکونت در مشهد در مسجد امام صادق(ع) این شهر نماز اقامه می‌کرد و جلسه تفسیر قرآن برگزار می‌کرد و به پرسش‌های جوانان پاسخ می‌گفت.^[۲۵] در سوابق فعالیت‌های فرهنگی سید عزالدین حسینی مدیریت حوزه علمیه زنجان، تأسیس کتابخانه جامع موسوم به کتابخانه حسینی، ساخت مساجد متعدد در زنجان و روستاهای تابعه نیز دیده می‌شود.^[۲۶]

پانویس

منابع