سید محمد حسین فضل‌الله
سید محمد حسین فضل‌الله
| محمد حسین فضل الله | |
|---|---|
 |
|
| زادروز | ۱۳۱۴هجری شمسی |
| درگذشت | ۱۳تیر۱۳۸۹ ه.ش. |
| آرامگاه | لبنان |
| محل زندگی | لبنان |
| استادان | سید ابوالقاسم خویی، ، سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودی، سید محمد سعید فضل الله |
| نقش‌های برجسته | مرجع تقلید |
| آثار | من وحی القرآن اسلوب الدعوه فی القرآن فقه الشریعة (رساله علمیه) تأملات فی الفکر السیاسی الاسلامی، مفاهیم اسلامیة عامه (۱۰ جلد)، |
محمدحسین فضل‌الله (۱۳۱۴-۱۳۸۹ ه. ش) از مراجع تقلید شیعه، نویسنده و از علمای لبنانی حامی جمهوری اسلامی ایران. او فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی گسترده‌ای در لبنان انجام داد. از فضل الله با عنوان پدر معنوی حزب الله لبنان یاد می‌شود. او یک بار ربوده شد و چهار بار مورد سوء قصد قرار گرفت. فتاوای وی در زمینه وحدت مسلمین، عزاداری و زنان مورد توجه بوده است. سید محمد حسین فضل الله از مؤسسین و از اعضای سابق شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام بود.
محتویات
[نهفتن]زندگی نامه و تحصیلات
سید محمد حسین فضل الله در سال ۱۳۱۴ هـ.ش در نجف متولد شد. پدرش سید عبدالروف فضل الله –از مراجع مذهبی شیعه- در عراق بود. در سن ۹ سالگی تحصیلات حوزوی را آغاز کرد. دروس حوزوی از صرف و نحو و معانی و بیان تا منطق و اصول فقه را نزد پدر خود فراگرفت. جلد دوم کتاب کفایة الاصول را با شیخمجتبی لنکرانی خواند. به درس خارج مراجع آن دوره مانند سید ابوالقاسم خویی، سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودی و حسین حلی رفت. بخشی از کتاب (اسفار اربعه) را نزد صدرا بادکوبه ای فرا گرفت و مدت پنج سال نیز این درس را از سید محمد باقر صدر فراگرفت. فضل الله در سال ۱۳۳۱هـ.ش در سن ۱۷ سالگی برای نخستین بار به لبنان رفت. در سال ۱۳۴۵ جمعی از موسسان انجمن مذهبی «اسرة التآخی» در منطقه نبعه در حاشیه شرقی بیروت، از فضل الله دعوت کردند تا در آن منطقه ساکن شود. وی این دعوت را پذیرفت و به قصد اقامت دائم به وطن اصلی خویش بازگشت.[۱]
اساتید
- سید عبدالروف فضل الله (پدر سید محمد حسین)
- سید ابوالقاسم خویی
- سید محسن حکیم
- سید محمود شاهرودی
- حسین حلّی
- صدرا بادکوبه‌ای معروف به ملاصدرا قفقازی
- سید محمد سعید فضل الله (عموی سید محمد حسین)[۲]
آثار
- من وحی القرآن (تفسیر قرآن در ۲۴ جلد)
- الحوار فی القرآن
- اسلوب الدعوه فی القرآن
- من عرفان القرآن
- حرکة النبوة فی مواجهه الانحراف
- دراسات و بحوث قرآنیة
- المسائل الفقهیه
- الفتاوی الواضحه
- فقه الحیاة
- کتاب الجهاد
- کتاب النکاح
- القرعة و الاستخارة
- الیمین و العهد و النذر
- الاجارة
- رسالة فی الرضاع
- فقه الشریعة (رساله علمیه)
- الصید و الذباحة
- دلیل المناسک
- الشرکة
- الوصیة
- المواریث
- اندیشه اسلامی
- خطوات علی طریق الاسلام
- قضایانا علی ضوء الاسلام
- الاسلام و منطق القوة
- الحرکة الاسلامیة، هموم و قضایا
- من اجل الاسلام
- مفاهیم اسلامیة عامه (۱۰ جلد)
- فی آفاق الحوار الاسلامی المسیحی
- دنیا الشباب
- دنیا المرأة
- تأملات اسلامیة حول المرأة
- قراءة جدیدة لفقه المرأة الحقوقی
- الوحدة الاسلامیة بین الواقع و المثال
- قضایا اسلامیة معاصرة
- اسئلة وردود من القلب
- المرجعیة و حرکة الواقع
- الاسلام و المسیحیه
- الاسلام و فلسطین
- الاسلامیون و التحدیات المعاصرة
- السلام و المشروع الحضاری
- خطاب الاسلامیین و المستقبل
- مع الحکمة فی خط الاسلام
- الندوة (۲۰ جلد)
- الجمعة منبر ومحراب
- صلاة الجمعة، الکلمة و الموقف
- من وحی عاشورا
- حدیث عاشورا
- علی طریق کربلا
- تأملات فی آفاق الامام موسی الکاظم(ع)
- فی رحاب أهل البیت(ع)
- آفاق اسلامیه
- فی رحاب الدعاء
- الانسان و الحیاة
- حوارات فی الفکر و الاجتماع و السیاسه
- روی و مواقف (۳ جلد)
- المعالم الجدیدة للمرجعیة الشیعیة
- تأملات فی الفکر السیاسی الاسلامی
- صراع الارادات
- المقاومة الاسلامیة
- شرح خطبة الزهراء (سلام الله علیها)
- الفقیه و الامة اراد‌ة القوه
- بینات
- الهجرة و الاغتراب
- الزهراء القدوة
- مطارحات فی قضایا قرآنیة
- تحدیات المهجر
- آفاق الروح (شرح صحیفه سجادیه در ۳ جلد)
- مجموعه‌های شعری
- یا ظلال الاسلام (رباعیات)
- قصائد من اجل الاسلام و الحیاة
- علی شاطی الوجدان[۳]
فعالیت‌های علمی و فرهنگی
سید محمد حسین فضل الله از سال‌های نوجوانی به شعر و ادبیات علاقه داشت. وی بعد‌ها شعر سرود که حاصل آن در قالب سه دیوان شعر منتشر شد. در سال ۱۳۳۹ش «جماعة العلما»ی نجف مجله‌ای فرهنگی – اسلامی را راه‌اندازی کردند که سید محمد حسین فضل الله در کنار سید محمد باقر صدر و محمد مهدی شمس‌الدین از مدیران آن بود و سرمقاله‌های سال دوم این مجله را با عنوان "کلمتنا" (سخن ما) به رشته تحریر درآورد. فضل الله در کنار سید محمد باقر صدر در تشکیل جنبشی شیعی در عراق نقش ایفا کرد. حاصل رایزنی‌ها و هم‌فکری‌های فضل الله و صدر، پیدایی نخستین جنبش اسلامی شیعی در عراق با نام حزب الدعوة الاسلامیة بود.[۴]
وی پس از بازگشت به لبنان در سال ۱۹۶۶م فعالیت‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی خود را گسترش داد و با برگزاری جلسات تفسیر و وعظ دینی و اخلاقی و برنامه‌های پاسخ به پرسش‌ها در تحولات فکری- مذهبی لبنان نقش موثری داشت. تأسیس حوزه علوم دینی به نام «المعهد الشرعی الاسلامی» به هدف پرورش طلاب علوم دینی بخش دیگری از فعالیت‌های فرهنگی و علمی سید محمد حسین فضل‌الله است. در این مدرسه تدریس درس خارج اصول و فقه را بر عهده دارد. بسیاری از شخصیت‌های جنبش مقاومت اسلامی لبنان تربیت شده این مدرسه هستند. شهید شیخ راغب حرب از نخستین طلاب این مدرسه بود. وی علاوه بر «المعهد الشرعی» که در شهر بیروت واقع است، حوزه علمیه ویژه زنان را نیز در بیروت و حوزه‌ای نیز در صور و حوزه المرتضی در دمشق (سیده زینب) را تاسیس کرده است.[۵]
فعالیت‌های اجتماعی
جنگ‌های داخلی و تجاوزات صهیونیست‌ها، گذشته از خسارت‌های جانی و مالی، مشکلات اجتماعی فراوانی را در پی داشت که مهم‌ترین آن سرنوشت مبهم یتیمان و فرزندان شهدا و فقرا و معلولان بود. انجمن خیریه (جمعیه المبرات الخیریه) که زیر نظر سید محمد حسین فضل الله قرار داشت با کمک نیکوکارانی از کشورهای عربی خلیج‌فارس و لبنان اقدام به تاسیس مراکز و موسسات عظیم و پیشرفته برای تربیت یتیمان و به ویژه فرزندان شهدا و فرزندان فقرا و تاسیس بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها و مساجد نمود. در این مراکز خیریه، یادشدگان به طور شبانه‌روزی اسکان داده و مراتب تحصیلی‌شان را در بخش آموزشی همین مراکز می‌گذراندند. برخی از این مراکز عبارتند[۶] از:
- مبرة الامام الخویی، بیروت (الدوحه)
- مبرة الامام زین العابدین(ع)، البقاع (الهرمل)
- مبرة الامام علی بن ابی طالب(ع)، جبل عامل
- مبرة السیده مریم(ع)، جبل عامل، جویا
- مبرة السیدة خدیجة الکبری(ع)، بیروت (بئر حسن)
- مبرة الحورا زینب، البقاع الغربی، سحمر
- مراکز خیریه برای نابینایان و ناشنوایان
- مدرسه النور (برای نابینایان)، بیروت
- مدرسه الرجاء (ناشنوایان)، بیروت
- مستشفی بهمن (بیمارستان بهمن)، بیروت، حارة حریک
- مستشفی السیدة زهرا(س)، جبل عامل، العباسیه
ایشان همچنین جزو نخستین اعضای شورای عالی مجمع جهانی اهلبیت (ع) بود.[۷]
فعالیت‌های سیاسی
سید محمد حسین فضل الله از همراهان نزدیک سید محمد باقر صدر در مسایل سیاسی و تشکیلاتی بود. فضل الله پس از بازگشت به وطن پدری (لبنان) درپی طرح صبغه سیاسی اسلام در جامعه مسلمانان لبنان برآمد. زمانی که کشور لبنان مورد تهاجم رژیم صهیونیست واقع شد، جوانان متاثر از فضل الله، حرکت نامنظم و غیر تشکیلاتی مقاومت اسلامی را به راه‌انداختند. این حرکت که حزب‌الله لبنان امروز شکل سازمان‌یافته و اصلی‌ترین شاخه آن است، همواره از فضل الله تغذیه فکری و سیاسی شده و می‌شد. جایگاه فضل الله در جنبش مقاومت اسلامی لبنان سبب شد تا یک بار ربوده و چهار بار ترور شود.[۸]
اندیشه سیاسی
محمد حسین فضل الله بر مردمی بودن مشروعیت حکومت تأکید می‌کند. بر این اساس، اعمال سلطه از سوی حاکمان را تنها بر اساس اصول موضوعه اسلام صحیح می‌شمرد، نه به صورت سلیقه‌ای. وی مشارکت مردمی و اعمال قدرت مردم را فراهم کننده فضای نقد حاکمان می‌داند؛ همانگونه که در سیره حکومتی پیامبر(ص) و امام علی(ع) بوده است.
تأکید بر نهادگرایی به جایی فردگرایی و تبدیل شدن دولت به نهاد، نکته مهمی دیگری است که وی در باب حکومت مطرح می‌سازد. طایفه‌گرایی در نگاه او، آفت بزرگ دیگری برخاسته از فردگرایی است که در جهان اسلام وجود دارد و از عوامل عقب‌ماندگی جهان اسلام است. شهروندسالاری به معنای احساس برابری همه شهروندان از نظر حقوق و وظایف، مورد تأکید وی است. تأکید می‌کند در نظام سیاسی، قوانین باید با نگاه ملی تدوین شود و ارزش آن به میزان حمایت از وحدت و صیانت حاکمیت ملی و فراهم‌سازی شرایط انسانی و خدماتی و علمی برای همه شهروندان است.
وی نظریه حکومتی ولایت فقیه را به معنی حاکمیت سیاسی شخص بر جامعه قبول ندارد و معتقد است شورایی متشکل از فقها باید بر امور حکومتی نظارت کنند؛ چه رهبر جامعه فقیه باشد یا غیر فقیه. وی تأکید دارد که تحقق نظام مبتنی بر ولایت فقیه هم نیازمند رأی مردم است و فقیه باید ضمن حرکت در مسیر قوانین اسلام، رعایت مصالح مردم را بکند و از خط عدالت خارج نشود.[۹]
رابطه با جمهوری اسلامی ایران
پس از درگذشت محمدحسین فضل الله برخی از رسانه‌ها از جمله بی‌بی سی فارسی مدعی شدند رابطه وی با رهبر جمهوری اسلامی ایران، آیت الله سید علی خامنه ای خوب نبوده است و فضل الله به مرجعیت سید علی خامنه‌ای معترض بوده است. البته تحلیلگران بی‌بی سی معتقد بودند فضل الله طرفدار اصل جمهوری اسلامی و پشتیبان سید علی خامنه‌ای بوده است و تنش‌ها بر سر مرجعیت وی بوده است.[۱۰][۱۱]
سید علی فرزند فضل الله گفته است جمهوری اسلامی همیشه در قلب پدرش جای داشت. وی همچنین گفته است در دیدار خود با سید علی خامنه‌ای رهبر انقلاب، آیت الله خامنه ای احساسات و محبت خود را به سید محمد حسین فضل الله بیان کرده است و سید علی فضل الله از احساسات و محبت پدر نسبت به رهبر ایران سخن گفته است.[۱۲]
برخی از دیدگاه‌ها
نگاه متفاوت به زن
سید محمد حسین فضل الله حقوق زنان را به گونه‌ای متفاوت در نظر می‌گیرد و معتقد به اجحاف تاریخی در حق زنان است. از نظر او زن در طول تاریخ مظلوم بوده است با اینکه عقلش مثل مرد است و توانایی‌اش مثل توانایی مرد، ولی از صحنه معرفت و تجربه کنار گذاشته شده و بازیچه و کنیز مرد در نظر گرفته شده است. او در فتاوایی جداگانه، حقوق فقهی متفاوتی برای زنان قائل شده است از نظر او زن بالغه و رشیده مثل مرد بالغ و رشید است و هر کدام از آن دو در مسائل مالی زندگی شخصیت قانونی مستقلی دارند. از نظر فضل الله، زن بالغه و رشیده در مورد ازدواج خود از پدر و جد پدری و برادر خود مستقل است؛ مثل مرد بالغ و رشید، و مشورت گرفتن از پدر جنبه استحبابی دارد و الزامی نیست.
واز منظر او زن حق دارد به عنوان دفاع از خود، خشونت شوهرش را پاسخ بگوید. یعنی اگر مرد به خشونت حقوقی علیه زن دست زد و او را از بعضی حقوق زناشویی‌اش مثل نفقه یا عمل جنسی بازداشت، زن نیز به صورت خودکار حق دارد که مرد را از حقوقی که بواسطه عقد بدان ملتزم شده است، بازدارد. او همچنین معتقد است: «جایز نیست که مرد با سوءاستفاده از ضعف زنش علیه او دست به خشونت بزند... من زنان را تشویق می‌کنم که ورزش‌های قدرتی یاد بگیرند تا بتوانند از خودشان دفاع کنند.»[۱۳]
فتوا برای وحدت مسلمین
«مشکل ما مشکل سنی و شیعه نیست، بلکه مشکل ما استکبار جهانی و اسرائیل است.» این سخن سید محمد حسین فضل الله در مصاحبه با شبکه OTV در فروردین ۸۷ است. او به روزنامه سعودی «عکاظ» می‌گوید: «ما به ارتداد صحابه از اسلام اعتقاد نداریم. زیرا در این باره پیرو امام علی(ع) هستیم که با صحابه ارتباط داشت و با ایشان همکاری می‌کرد. او حتی در بزرگداشت بعضی از آن‌ها مشارکت ورزید و چون اینان مسلمان بودند در نصیحت ایشان کوشید. حتی خطاب به خلیفه عمر گفت: "محور باش و آسیاب عرب را بچرخان."» او در مهر ۸۴ فتوای خود را برای خبرنگار روزنامه کویتی «الرای العام» اینگونه بیان می‌کند: «به حرمت دست زدن به هر نوع شیوه‌ای که صحابه را زیر سؤال برده و با استفاده از سبّ و لعن موجب برانگیخته شدن اختلافات شود، فتوا می‌دهم.»[۱۴]
فتوا درباره عزاداری مذهبی
بسیاری از علما معتقدند که عزاداری باید به شیوه سنتی آن برپا شود و تضعیف این مسئله را نادرست می‌دانند. اما سید محمد حسین فضل الله به روزنامه کویتی «الوطن» گفته است: «سینه‌زنی سنتی مرسوم که باعث اذیت بدن می‌شود اشکال دارد.» او می‌گوید: «قمه زنی حرام است... زنجیر زنی را نیز حرام کرده‌ام.» نگاه فضل الله به عزاداری و هدف از آن را می‌توان در همین گفتگو دید که ادامه داده است: «اگر می‌خواهید با آن حضرت همدردی کنید برای مقابله با اسرائیل بشتابید.»[۱۵]
تشکیک در شهادت حضرت زهرا(س)
مهم‌ترین مسئله‌ای که در فتاوای وی جنجال‌برانگیز شد، مسئله شهادت یا وفات حضرت زهرا(س) بود. ظاهرا آنچه موجب اختلاف می‌شود، نواری از وی بوده که در آن سند برخی احادیث را دارای اشکال می‌داند. تشکیک وی در شهادت حضرت زهرا(س)، موجی از محکومیت‌ها را به همراه آورد. و آیت الله میرزا جواد تبریزی با صدور بیانیه‌ای خواستار راهپیمایی در سالگرد شهادت حضرت زهرا(س) شد. از آن پس همه ساله این آیین برگزار می‌شود. آیت الله وحید خراسانی و آیت الله صافی گلپایگانی بانی این راهپیمایی آیینی هستند. آیت الله فاضل لنکرانی نیز در آن زمان که در قید حیات بود، یک بار علیرغم بیماری در این راهپیمایی شرکت کرد.[۱۶]
درگذشت
سید محمد حسین فضل الله در ۱۳ تیرماه ۱۳۸۹ در لبنان درگذشت و در حارة حريك و داخل مسجد خود مدفون شد. تعدادی از علمای قم و آیت الله خامنه‌ای رهبر ایران درگذشت او را تسلیت گفت. رهبر ایران وی را شخصیتی تاثیرگذار و یاری برای جمهوری اسلامی دانست.[۱۷]
پانویس
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله سید محمد حسین فضل الله.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله سید محمد حسین فضل الله.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله سید محمد حسین فضل الله.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله محمد حسین فضل الله.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله سید محمد حسین فضل الله.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله محمد حسین فضل الله.
- ↑ پورتال اهلبیت (ع).
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله سید محمد حسین فضل الله.
- ↑ فصلنامه آفاق، چاپ کابل، سال هفتم، شماره ۲۳و۲۴، بهار و تابستان ۱۳۹۰.
- ↑ سایت بی‌بی سی فارسی.
- ↑ سایت دویچه وله فارسی.
- ↑ ناگفته های سید علی فضل الله از احساس پدرش نسبت به جمهوری اسلامی، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ سایت خبری پارسینه.
- ↑ پایگاه خبری پارسینه.
- ↑ پایگاه خبری پارسینه.
- ↑ پایگاه خبری فرارو.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی آیت الله خامنه‌ای.
جستارهای وابسته
منابع
- پایگاه اطلاع رسانی آیت الله سید محمد حسین فضل الله.
- پایگاه اطلاع رسانی آیت الله سید علی خامنه ای.
- فصلنامه آفاق، چاپ کابل، سال هفتم، شماره ۲۳و۲۴، بهار و تابستان ۱۳۹۰.
- پایگاه خبری پارسینه.
- پایگاه خبری فرارو.
- پایگاه خبری رجانیور.
- سایت خبری بی‌بی سی فارسی.
- سایت خبری دویچه وله فارسی.