محمد مهدی نراقی
محمد مهدی نراقی
 |
|
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد مهدی بن ابی‌ذر فاضل نراقی |
| لقب | محقق نراقی، ملا مهدی |
| تاریخ تولد | ۱۱۲۸ق |
| زادگاه | نراق کاشان |
| محل تحصیل | کاشان • اصفهان • نجف • کربلا |
| تاریخ وفات | ۱۸ شعبان ۱۲۰۹ق |
| محل دفن | نجف، حرم امیرالمؤمنین |
| شهر وفات | کاشان |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ملا اسماعیل خواجویی • محمد بن محمد زمان کاشانی •محمد باقر اصفهانی • محمد مهدی هرندی • میرزا نصیر اصفهانی و... |
| شاگردان | محمد باقر شفتی • محمد کلباسی • ملا احمد نراقی و... |
| تالیفات | أنیس التجار، أنیس الحجاج، التحفة الرضویة، معتمد الشیعة فی أحکام الشریعة، لوامع الأحکام فی فقه شریعة الإسلام، أنیس المجتهدین، جامع السعادات و... |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
محمد مهدی بن ابی‌ذر فاضل نراقی معروف به محقق نراقی(۱۱۲۸ - ۱۲۰۹ق) از علمای شیعه در قرن دوازده و سیزده هجری است. محقق نراقی برای تحصیلات علوم دینی دو بار رهسپار عتبات عالیات شد و در مجلس درس وحید بهبهانی، یوسف بحرانی، محمد باقر شفتی و شیخ محمد کلباسی حضور یافت. جامع السعاداتمشهورترین اثر ملا مهدی در علم اخلاق است.
او فرزندانی داشت که ملا احمد و ملا مهدی در میان برادران خویش شناخته‌ترند. احسان نراقی از نوادگان محمد مهدی نراقی است.
محتویات
[نهفتن]زندگی‌نامه
ولادت و وفات
ملا مهدی نراقی در سال ۱۱۲۸ ق. در نراق از شهرهای اطراف کاشان در یک خانواده مذهبی متولد شد.[۱] و در روز شنبه ۱۸ شعبان ۱۲۰۹ق در ۸۱ سالگی در کاشان درگذشت و در کنار حرم امیرالمؤمنین(ع) در نجف اشرف به خاک سپرده شد.[۲]
تحصیلات
از همان اوان کودکی و نوجوانی با علاقه‌ای که به علم و تحصیل داشت، به حوزه علمیه کاشان رفت و در مجلس درس ملا جعفر بیگدلی حاضر شد. وی دوره مقدمات، سطح و مقداری از دروس خارج فقه و اصول را در کاشان گذراند.
سفر به اصفهان
ملا مهدی نراقی، برای تکمیل مراتب علمی و تخصص در علوم و فنون اسلامی، راهی حوزه علمیه اصفهان شد و از فقها و فلاسفه آن شهر بهره برد. از اساتید وی در اصفهان می‌توان ملا اسماعیل خواجویی (م ۱۱۷۳ ق.)، محمد بن محمد زمان کاشانی (متوفای اواخر قرن دوازده)، محمد باقر اصفهانی، شیخ محمد مهدی هرندی و آقا میرزا نصیر اصفهانی (م ۱۱۹۱) را نام برد که در میان آنانملا اسماعیل خواجویی از جایگاه خاصی برخوردار است و ملا محمد مهدی نراقی درفقه، اصول، کلام، فلسفه، حساب، هندسه و نجوم، در حدود ۳۰ سال از این عالم، فیض برده است.[۳]
همچنین از محمد بن محمد زمان کاشانی که از بزرگان مشایخ اجازه در سلسله طبقات نقل حدیث به شمار می‌آید، در رجال و حدیث استفاده‌های وافری نموده است.[۴]
وی در اصفهان علاوه بر تحصیل، به تدریس، تحقیق، تألیف و ارشاد مردم نیز همت گماشت و حتی با یادگیری خط و زبان عبری و لاتین از عالمان یهودی، با رهبران مذهبی اقلیت‌ها وارد بحث و مناظره شد و از متن کتابهای مذهبی آنان با خط عبری مطالبی را درباره حقانیت رسالت پیامبر اسلام(ص) نقل و ترجمه کرد.[۵]
بازگشت به کاشان
او پس از ۳۰ سال به وطن خود بازگشت. کاشان در آن زمان از عالمان دینی خالی بود و حوزه علمیه کاشان با حضور او زنده شد.[۶]
سفر به عتبات
پس از مدتی شهر کاشان را به سوی نجف اشرف و کربلای معلّی ترک گفت و در درس محمد باقر وحید بهبهانی(م ۱۲۰۵)، شیخ یوسف بحرانی (م ۱۱۸۶) و شیخ محمد مهدی فتونی (م ۱۱۸۳) شرکت کرد.[۷]
بازگشت مجدد به عتبات
او پس از سال‌ها تلاش و تحقیق در نجف و کربلا، دوباره به وطن خود بازگشت و در حوزه علمیه کاشان به تدریس علوم دینی و تربیت شاگردان پرداخت. علمای بزرگی همچون محمد باقر شفتی (م ۱۲۶۰)، حاج محمد کلباسی (م ۱۲۶۲) و فرزندش ملا احمد نراقی (م ۱۲۴۵) و دیگران، از شاگردان وی بوده‌اند.[۸]
فرزندان
از ملا محمد مهدی نراقی پنج پسر به جای ماند:
- حاج میرزا ابو القاسم بن محمد مهدی نراقی متوفای ۱۲۵۶ ق
- حاج ملا محمد مهدی بن ملا محمد مهدی نراقی معروف به آقا بزرگ
- ملا احمد بن محمد مهدی نراقی، معروف به فاضل نراقی (م ۱۲۴۵ ق.)
- ملا ابو الحسن
- ملا محمد
- باقر
از بین آنان، ملا احمد و ملا مهدی از دیگر برادران خود برتر بوده‌اند.[۹]
تالیفات
از ملا مهدی تألیفات فراوانی در رشتههای گوناگون باقی مانده که عبارتند از:
کتابهای فقهی
- أنیس التجار
- أنیس الحجاج
- تحفه رضویه
- الرسالة العملیة
- رسالة صلاة الجمعة
- کنز الأمور فی بعض الآداب الشرعیة
- لوامع الأحکام فی فقه شریعة الإسلام
- معتمد الشیعة فی أحکام الشریعة
- مناسک الحج (المناسک المکیة)
کتابهای اصول فقه
- أنیس المجتهدین یا أنیس النفیس
- التجرید فی أصول الفقه یا تجرید الأصول
- تنقیح الأصول
- رسالة فی الإجماع
- رسالة جامعة الأصول
کتابهای فلسفی و عرفانی
- أنیس الموحدین
- أنیس الحکماء
- جامع الأفکار و ناقد الأنظار فی إثبات الواجب تعالی
- الشهاب الثاقب فی رد معاصره الناصب
- شرح الشفاء(شرح إلهیات الشفاء)
- العرشیة فی الحکمة الإلهیة
- قرة العیون فی معنی الوجود و الماهیة
- الکلمات الوجیزة فی الحکمة الالهیة
- اللمعة الإلهیة
- لمعات العرشیة
کتابهای ریاضی و ستاره‌شناسی
- رسالة فی الأکر
- توضیح الأشکال
- کتاب الحساب
- حاشیه شرح مجسطی
- عقود انگشتان یا حساب عقود الأنامل یا عقود الأنامل
- محصل الهیئة یا المحصّل فی الهیئة
- معراج السماء
- المستقصی فی الهیئة
کتابهای اخلاقی
کتابهای متفرقه
- طائر قدسی، مثنوی، دیوان مهدی نراقی
- محرق القلوب (مقتل)
- مشکلات العلوم
- نخبة البیان فی الاستعارة و التشبیه.[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]
بیشتر این کتاب‌ها در نسخه‌های خطی در کتابخانه‌های مختلف نگهداری می‌شود و حاشیه‌هایی بر بعضی از آنها نظیر انیس التجار، از سوی برخی مراجع مانند سید کاظم طباطبایی یزدی، سید اسماعیل صدر و شیخ عبدالکریم حائری نوشته شده است.[۱۴][۱۵]
نرم‌افزار کتابخانه فاضلین نراقی
به دنبال پیشنهاد برخی از عالمان برجسته نراق و استقبال و ترغیب بزرگان حوزه علمیه قم مبنی بر قدرشناسی و پاسداشت مقام و منزلت علمی دو عالم برجسته جهان تشیع، «ملا محمد مهدی و ملا احمد نراقی»، و به سفارش کنگره بزرگداشت فاضلین نراقی، نرم‌افزاری از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور طراحی و تولید شده است.
اشعار
محقق نراقی اشعار بسیاری سروده و تعداد زیادی از آنها از بین رفته و تنها بخش کوچکی یافت شده که بیشتر جنبه عرفانی دارد و به شیوه مثنوی و ساقی‌نامه سروده شده است.[۱۶]
| ای خوش آن صبح دمی آیت بُشری رسدم | نفخه روح قُدُس از دم عیسی رسدم | |
| ارمغان آوردَم پیر مغان راحت روح | آن چه در عقل تو ناید به هویدا رسدم | |
| بشکند مرغ سماوی قفس ناسوتی | اذن پرواز سوی عالم بالا رسدم | |
| بُرقَع عقل به دور افکندم از چهره عقل | در فضای جبروت اذن تماشا رسدم | |
| روح قدسی گُسَلَد بند طبیعت از پای | رخصت سیر بدین گنبد خضرا رسدم | |
| عقل بگذارم و در دامن عشق آویزم | قاصدی گر به سر از منزل سلمی رسدم | |
| جلوه گر یار درآمد ز رخ افکند نقاب | به وصالش رسم و جمله تمنا رسدم |
ویژگیهای اخلاقی
از مهمترین ویژگیهای وی، عزت نفس والای او بوده است. او اکثر روزها را در حوزه کاشان با فقر و تنگدستی سپری کرد. در قسمتی از زندگی او نقل شده که گاهی که توان تهیه شمع یا روغن چراغ را نداشته، با استفاده از روشنایی چراغهای وضوخانه و دستشویی مدرسه تا پاسی از شب به مطالعه میگذرانده است.
حساسیت نسبت به افکار انحرافی و مبارزه با اخباریگری و افکار گمراه‌کننده آنها، از دیگر خصوصیات او بوده است. ملا مهدی حتی برای مبارزه با افکار انحرافی در اخلاق، با نوشتن کتاب جامع السعادات به مبارزه با افراط و تفریط‌هایصوفیان و ظاهرگرایان پرداخته و با استناد به آیات و روایات، انحرافات آنها را ظاهر مینماید. او نسبت به‌اندیشهها و اعمال فاسد پادشاهان و رهبران منحرف نیز بیتوجه نبوده و در آثارش زمینه رشد فضایل اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی جامعه را در گرو اجرای عدالت میداند.
او به یکی از اساسیترین عوامل اصلاح جامعه یعنی امر به معروف و نهی از منکر توجه کرده و معتقد بوده که باید نهاد و سازمانی مسئولیت امر به معروف و نهی از منکر را بر عهده گیرد تا با شناخت صحیح معروف و منکر، به اقدامات مؤثری در بسط معروف و جلوگیری از منکر مبادرت ورزد.[۱۷]
کرامات
در میان نقل کراماتی برای ملا مهدی، داستانی نقل شده که در میان علما و طلاب نجف مشهور است. این ماجرا بازگو‌کننده تکلم ملا مهدی نراقی با روح مرده‌ای در وادی السلام نجف و دریافت طعام از بهشت است.[۱۸]
مدرس تبریزی صاحب ریحانة الادب نیز داستانی را نقل میکند و می‌نویسد: استادم سید احمد خسروشاهی نقل کرده که وقتی جنازه پدرش حاج سید محمد خسروشاهی را به نجف منتقل کردند، خودش وارد قبر شده تا جنازه پدر را بگذارد که در این حال دو جنازه ملا مهدی و ملا احمد نراقی را صحیح و سالم دیده؛ به طوری که هیچ آسیبی متوجه آنها نشده است.[۱۹]
در گفتار دیگران
محمد باقر خوانساری می‌گوید: العالم البارع و الفاضل الجامع قدوة خیل اهل العلم بفهمه الاشراقی مولانا مهدی بن ابی ذرّ الکاشانی النراقی از ارکان علمای متأخرین ما و از اعیان فضلای متبحرین ما است. در اکثر فنون علم و کمال صاحب تصنیف است و در فقه و حکمت و اصول و اعداد و اشکال، مسلّم بوده است.[۲۰]
مدرس تبریزی می‌گوید: حاج ملا مهدی یا محمد مهدی بن ابی ذر نراقی الولادة، کاشانی المسکن، نجفی المدفن، از فحول فقهای امامیه و متبحرین علمای اثنا عشریه می‌باشد که فقیه اصولی حکیم متکلم اعدادی اخلاقی، جامع علوم عقلیه و نقلیه بوده و در کلمات بعضی از اجله به خاتم المجتهدین و لسان الفقهاء و المتکلمین و ترجمان الحکماء و المتالهین و نظائر اینها موصوف است.[۲۱]
حسن زاده آملی در مقدمه کتاب انیس الموحدین می‌نویسد: بی‌شک آن جناب در تبحّر و تمهّر به جمیع علوم عقلی و نقلی حتی در ادبیات و ریاضیات عالیه در عداد طراز اول از اکابر علمای اسلام، و در اتّصاف به فضائل اخلاقی و ملکات ملکوتی از نوادر روزگار است. حضرتش صاحب تصانیف فائقه و تألیفات لائقه در علوم گوناگون است.[۲۲]
کنگره بزرگداشت
کنگره سه روزه بزرگداشت فاضلین نراقی، اول تا سوم خرداد ۱۳۸۱ شمسی در قم، کاشان و نراق برگزار شد. در این کنگره که به منظور تجلیل از مقام علمی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی دو شخصیت نامدار شیعه، ملا محمد مهدی نراقی و ملا احمد نراقی برگزار شده و جمع زیادی از علما، بزرگان، اساتید و اندیشمندان حوزه و دانشگاه در آن حضور یافتند، جمعی از شخصیت‌ها به سخنرانی پرداختند و گروهی از محققان نیز مقاله‌های خود را ارائه نمودند.[۲۳]
پانویس
- ↑ جامع السعادات، ج ۱، ص۴.
- ↑ ریحانة الادب، ج ۶، ص۱۶۵.
- ↑ انیس الموحدین، ص۱۷.
- ↑ معراج السعادة، ص۲۰.
- ↑ جامع السعادات، ج۱، ص۵.
- ↑ جامع السعادات، ج ۱، ص۶.
- ↑ جامع السعادات، ج ۱، ص۶.
- ↑ جامع السعادات، ج ۱، ص۶.
- ↑ گلشن ابرار، ج ۱، ص۲۹۳.
- ↑ اللمعات العرشیة، ص۱۷ و ۱۸.
- ↑ اعیان الشیعه، ج ۱۰، ص۱۴۳.
- ↑ انیس الموحدین، ص۱۹ - ۲۱.
- ↑ ریحانة الادب، ج ۶، ص۱۶۵.
- ↑ گلشن ابرار، ج ۱، ص۲۹۲.
- ↑ انیس التجار، ص۱۰.
- ↑ گلشن ابرار، ج ۱، ص۲۹۳
- ↑ کتاب‌شناخت آثار فاضلین نراقی.
- ↑ خبرگزاری فارس.
- ↑ معراج السعادة، ص۲۷ به نقل از ریحانة الادب، ج ۱، ص۱۶۳
- ↑ انیس الموحدین، ص۱۶ به نقل از روضات الجنات.
- ↑ انیس الموحدین، ص۱۷ به نقل از ریحانة الادب.
- ↑ انیس الموحدین، ص۱۳.
- ↑ حوزه نت.
منابع
- نراقی، مهدی، جامع السعادات، بیروت، اعلمی.
- نراقی، مهدی، ترجمه جامع السعادات، ترجمه جلال‌الدین مجتبوی، تهران، حکمت، ۱۳۷۹ش.
- نراقی، مهدی، انیس الموحدین، تهران، الزهراء، ۱۳۶۹ش.
- نراقی، احمد، معراج السعادة، قم، هجرت، ۱۳۷۷ش.
- مدرس، محمد علی، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
- نراقی، مهدی، اللمعات العرشیة، کرج، عهد، ۱۳۸۱ش.
- امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت،دار التعارف.
- جمعی از نویسندگان، گلشن ابرار، قم، معروف، ۱۳۸۵ش.
- نراقی، مهدی، انیس التجار، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۳ش.
- مؤسسه تحقیقات کامپیوتری نور، نرم‌افزار آثار فاضلین نراقی.