سید محمد مهدی بحرالعلوم
سید محمد مهدی بحرالعلوم
| سید محمد مهدی بحرالعلوم | |
|---|---|
| زادروز | عید فطر ۱۱۵۵ ق - کربلا |
| درگذشت | رجب ۱۲۱۲ ق |
| آرامگاه | در حرم امام علی (ع) کنار قبر شیخ طوسی |
| محل زندگی | کربلا، نجف اشرف، مشهد، حجاز |
| استادان | سید مرتضی بحرالعلوم، یوسف بحرانی، وحید بهبهانی |
| شاگردان | شیخ جعفر کاشف الغطاء، سید جواد عاملی، شیخ ابوعلی حائری، ملااحمد نراقی |
| نقش‌های برجسته | مرجع تقلید، فقیه، اصولی، رجالی، مفسر، عارف |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| آثار | مشکاة الهدایة، روایت منثور الدرّة النجفیة، الفوائدالرجالیة. |
سید محمدمهدی بحرالعلوم (۱۱۵۵ـ۱۲۱۲ق)، از مراجع تقلید شیعه در قرن دوازدهم و سیزدهم هجری قمری که ریاست عامه شیعیان را بر عهده داشت. او از شاگردان وحید بهبهانی و میرزا محمد مهدی خراسانی است. خراسانی او را به سبب مقام شامخ علمی‌اش بحرالعلوم خواند. این لقب که پیش از آن به کسی اطلاق نشده، بعدها عنوان خاندان وی شد که تا امروز به آن شهرت دارند.
محتویات
[نهفتن]زندگینامه
سید محمّدمهدی بن مرتضی بن محمد بروجردی طباطبایی بحرالعلوم، از مشاهیر علمای امامیه در قرن دوازدهم، متبحّر در فقه، اصول، حدیث، کلام، تفسیر و رجال است که در عید فطر سال ۱۱۵۵ق در کربلا متولد شد.
پدر و اجدادش از دانشمندان سرشناس بودند و با بعضی از خاندان‌های علمی شیعه، از جمله خاندان مجلسی، خویشاوندی سببی یا نسبی داشتند و به دلیل همین پیوند خانوادگی، بحرالعلوم از مجلسی اول به عنوان جد و از مجلسی دومبه عنوان دایی خود یاد می‌کند.[۱]
سید محمدمهدی بحرالعلوم سرانجام در رجب سال ۱۲۱۲ق در سن ۵۷ سالگی، از دنیا رفت و در حرم امام علی(ع) در کنار قبر شیخ طوسی به خاک سپرده شد.
تحصیلات
بحرالعلوم تحصیلات خود را در زادگاهش نزد پدر و شیخ یوسف بحرانی(صاحب حدائق) آغاز کرد و بعد به نجف رفت و نزد شیخ مهدی بن محمد فتونی عاملی و شیخ محمدتقی دورقی و شیخ محمد باقر هزارجریبی به کسب علم پرداخت. سپس به کربلا بازگشت و در درس وحید بهبهانی شرکت کرد.[۲] در ۱۱۸۶ق به مشهد سفرکرد و هفت سال در آنجا اقامت گزید. در این مدت گذشته از شرکت در مجالس علمی و مباحثه با علما، نزد میرزا میرزا محمد مهدی خراسانی به فراگیری فلسفه پرداخت و این حکیم او را به سبب مقام شامخ علمی‌اش بحرالعلوم خواند. این لقب که پیش از آن به کسی اطلاق نشده بود بعدها عنوان خاندان وی شد که تا امروز به آن شهرت دارند.[۳]
تدریس و شاگردان
پس از آنکه وحید بهبهانی به علت کهولت سن درسش را تعطیل کرد، به توصیه استاد به نجف بازگشت و در آنجا حوزه درسی تشکیل داد. سید بحرالعلوم در ۱۱۹۳ق به حج رفت و در مدتی که در حجاز بود، گذشته از اقدامات سودمند دینی، به تدریس فقه مذاهب اربعه پرداخت و افراد بسیاری در حلقه درسی او شرکت کردند.
علامه بحرالعلوم شاگردان بسیاری داشت و به عده‌ای نیز اجازه روایت داد، از جمله:
- سید صدرالدین عاملی
- شیخ جعفر نجفی، صاحب کشف الغطاء
- سید جواد عاملی، صاحب مفتاح الکرامة
- شیخ ابوعلی حائری، صاحب منتهی المقال
- ملا احمد نراقی
- سید محمد مجاهد
- جعفر بن حسین خوانساری
- شیخ اسداللّه شوشتری
- میرزا محمد نیشابوری معروف به اخباری
- شیخ محمد علی اعسم
- سید دلدارعلی هندی[۴]
ریاست عامه
شهامت اخلاقی و روحیه اصلاح طلبی بحرالعلوم سبب شد که در دوران ریاست عامّه، در اجرای تکالیف اجتماعی ـ دینی با بزرگان معاصر خود همکاری کند، از جمله: در مسایل فتوایی مردم را به تقلید از شیخ جعفر نجفی رهنمون شد. برای قضا و رسیدگی به خصومات، شیخ محیی الدین را معرفی کرد. برای اقامه جماعت، شیخ حسین نجف عالم و زاهد و امام جماعت مسجد هندی را منسوب کرد. همچنین شاگردش سید جواد عاملی مؤلف مفتاح الکرامه، را به تدوین کتب، از جمله تقریرات درس خود او، که محور آن کتاب وافی فیض کاشانی بود، تشویق کرد.
خود علامه بحرالعلوم نیز علاوه بر تدریس فقه و حدیث، به امور مردم رسیدگی می‌کرد.[۵]
خصوصیات اخلاقی
بحرالعلوم ضمن اجتناب از هرگونه سخت گیری در امور جاری زندگی، و نیز سخاوت و همت بلند او زبانزد همگان بود، چندان که برخی به گرایشهای عرفانی در وی معتقد شده‌اند. به هرحال تأثیر این گرایش را در دست پروردگان و برخی از علمای پس از او نمی‌توان انکار کرد.
همه معاصران بحرالعلوم به مقام علم و تقوای او اذعان کرده‌اند. حتی استاد او، وحید بهبهانی، در سال‌های پایانی عمر، چون زوال ملکه اجتهاد را در خود احتمال می‌داد، در مسایل فقهی از او نظرخواهی می‌کرد.[۶]
خبر تشرف وی به حضور امام زمان(عج) به حد تواتر رسیده است و اصل این تشرف را هیچیک از دانشمندان معاصر یا متأخر از او، انکار نکرده‌اند.
آثار
برخی از آثار سید بحرالعلوم عبارتند از:
- المصابیح، در عبادات و معاملات
- الدرّة النجفیة، که در آن دو باب طهارت و صلاة در بیش از ۲۰۰۰ بیت به نظم درآمده
- مشکاة الهدایة، روایت منثور الدرّة النجفیة در باب طهارت
- الفوائدالرجالیة، در علم رجال که به معرفی خاندان معروف علمی و حدیثی و راویان و عالمان امامی می‌پردازد.
- تحفة الکرام فی تاریخ مکة و البیت الحرام، درباره وجه تسمیه و حدود و نقشه و نیز تاریخ بنای کعبه در روایات تاریخی دربارة تأسیس و تجدید بناهای مختلف مکه
- دیوان شعر، که بیش از ۱۰۰۰ بیت بوده و بیشتر در مدح و رثای اهل بیت (ع) است.[۷]
پانویس
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق
- امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، ۱۴۰۳ق
- بحرالعلوم، محمدمهدی، الفوائد الرجالیة، چاپ محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران، ۱۳۶۳ش
- حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الا´ثار در احوال رجال دورة قاجار، اصفهان،۱۳۶۲ش
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، چاپ اسداللّه اسماعیلیان، قم، ۱۳۹۲ق
- زرکلی، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۶م
- قمی، شیخ عباس، کتاب الکنی والالقاب، صیدا، ۱۳۵۸ش
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
- مطالعه بیشتر: اندیشه قم