سید محمد صدر

این مقاله هم‌اکنون در دست ویرایش است. این برچسب در تاریخ ۲۸ دی ۱۳۹۴ توسط کاربر:Shamsoddin برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده است. اگر بیش از ۲۰ روز از آخرین ویرایش مقاله می‌گذرد می‌توانید برچسب را بردارید. در غیر این صورت، شکیبایی کرده و تغییری در مقاله ایجاد نکنید.

 

سیدمحمد بن محمدصادق صدر، از مراجع تقلید شیعه ساکن عراق در قرن چهاردهم شمسی و از مبارزان با حکومت صدام.

ایدئولوژی جریان صدر (التيّار الصدري) که به رهبری مقتدی صدر اداره می‌شود، متاثر از دیدگاه‌های سید محمد صدر است.

خاندان

سید محمد صدر، از خاندان صدر (از خاندان‌های مشهور مذهبی در ایران و عراق و لبنان) است که سلسله‌شان به سید صدرالدین محمد می‌رسد. نسب این خاندان به امام موسی کاظم، امام هفتم شیعیان می‌رسد. از دیگر افراد برجستهٔ این خاندن می‌توان به سید صدرالدین صدر، امام موسی صدر، سید محمدباقر صدر و عبدالحسین شرف الدین عاملی اشاره کرد.

سید محمد صادق صدر، پدر سید محمد، از روحانیون بود. جد مادری او نیز شیخ محمدرضا آل یاسین بود. سید محمدباقر صدر پسرعموی او بود.

سید محمد صدر با دختر عمویش ازدواج کرد که ثمرهٔ آن، دو دختر و چهار پسر بود. همه پسران او روحانی بوده و سه تن از پسرانش داماد سید محمد باقر صدر بوده‌اند. مصطفی و مؤمل، دو تن از پسرانش، در سال ۱۳۷۷ همراه با پدرشان جان باختند. مقتدی صدر، رهبر جیش المهدی در عراق و مرتضی دو پسر دیگر ایشان هستند.^[۱]

زندگینامه

مادرش باردار نمی‌شد، برای استجابت حاجت به مکه سفر کرد و نذر کرد که اگر دارای پسری شود او را محمد بنامد. سید محمد صدر در ۳ فروردین ۱۳۲۲ خورشیدی (۱۷ ربیع‌الاول ۱۳۶۲ قمری) زاده شد. در شامگاه روز جمعه سوم ذی القعده ۱۴۱۹ق برابر با ۳۰ بهمن ۱۳۷۷ او به همراه دو تن از فرزندانش، ترور شد.^[۲]

حکومت بعث عراق وی را بارها دستگیر و زندانی کرد. بار نخست، در سال ۱۳۵۱ خورشیدی دستگیر و زندانی شد. در سال ۱۳۵۳ خورشیدی به همراه ۱۵۰ تن از شاگردان سید محمدباقر صدر و اعضای حزب الدعوة الاسلامیه برای بار دوم زندانی شد که این بار به شدت مورد اذیت و آزار قرار گرفت. بار سوم هم در سال ۱۳۷۰ خورشیدی و بعد از انتفاضه شعبانیه بود که به دلیل فعالیت‌های فرهنگی و سخنرانی‌هایش بر ضد حکومت بعث همراه با ۱۰۶ تن دیگر از انقلابیون دستگیر شد و به زندان رفت.^[۳]

تشابه اسمی ایشان (محمد) با پدرش (محمدصادق) باعث شده‌است که گاهی از ایشان به عنوان محمد صادق صدر نام برده شود.^[۴]

تحصیلات

محمد صدر، تحصیلات خود را نزد پدربزرگش، شیخ محمد رضا آل یاسین و نیز پدرش آغاز کرد. در ۱۱ سالگی لباس روحانیت به تن کرد. دروس ابتدایی را نزد پدر و سپس سید طالب رفاعی و شیخ حسن طرد عاملی فرا گرفت و بقیه مقدمات را نزد سید محمدتقی حکیم و شیخ محمدتقی ایروانی آموزش دید.^[۵]

در ۱۴ سالگی وارد دانشکده فقه شد و علاوه بر علوم اسلامی، زبان انگلیسی، جامعه شناسی، روان شناسی و تاریخ را نیز فرا گرفت. در سال ۱۳۷۹ ق. شروع به فراگیری کلیات فقه کرد، فلسفه الهیه را نزد شیخ محمدرضا مظفر و اصول وفقه مقارن را نزد سید محمدتقی حکیم و فقه را نزد شیخ محمدتقی ایروانی فرا گرفت. سید محمد صدر در این دوره همچنین از شیخ مهدی مظفر در زمینه کلیات فقه، سید عبدالوهاب کربلائی در زمینه زبان انگلیسی، دکتر حاتم کعبی در علم نفس و دکتر فاضل حسین در تاریخ بهره برد. وی در ۱۹ سالگی از دانشکده فارغ التحصیل شد.^[۶]

دروس عالی فقه و اصول را از اساتید حوزه علمیه نجف مانند سید محمدباقر صدر و شیخ صدرا بادکوبه‌ای فرا گرفت. مقطع خارج فقه و اصول را نزد آیت الله خویی، امام خمینی، سید محمدباقر صدر و سید محسن حکیم فرا گرفت. او درس‌های اساتید را با قلم خود تقریر می‌کرد و در همان حال تدریس نیز می‌کرد و از ۳۴ سالگی تدریس خارج را آغاز کرد.

اجازه روایت و اجتهاد

مهمترین مشایخی که به سید صدر اجازه روایت دادند عبارتند از:

در سن ۳۴ سالگی در ۱۳۲۹ خورشیدی (۱۳۶۹ قمری) از سید محمد باقر صدر اجازه اجتهاد دریافت کرد.^[۷]

 

شهادت سید محمد صدر

فعالیت‌های اجتماعی- سیاسی

سیدمحمد صدر در دوره مرجعیت خود، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی زیر را در عراق انجام داد:

• برپایی نمازجمعه؛ او شبکه‌ای از ائمه جمعه را منصوب کرد.^[۸]
• عزاداری امام حسین و دیگر امامان شیعه را پس از آنکه مدت‌ها از سوی حکومت بعث صدامی ممنوع بود، اقامه و خود در سالروز شهادت امیرالمؤمنین(ع) در منبر مسجد کوفهقصیده خوانی کرد.
• راه اندازی پیاده روی از نقاط مختلف عراق به سوی کربلا در نیمه شعبان؛ که منجر به حرکت عظیم مردمی و وحشت حکومت عراق گردید.^[۹]
• تشکیل دادگاه اسلامی و پیگیری برای حکومت اسلامی؛ او در برابر دادگاه دولتی، دادگاه اسلامی ایجاد کرد و به جای قانون مصوب دولت بر پایه شرع حکم می‌کرد.
• چاپ و نشر مجله الهدی که در موضوعات سیاسی، اجتماعی و حوزوی.

روابط با حکومت بعثی

سید محمد صدر، چهار بار در سال‌های ۱۹۷۲، ۱۹۷۴، ۱۹۸۸ و ۱۹۹۹ به خاطر مخالفت با نظام بعثی عراق به زندان افتاد. اما پس از حوادث سال ۱۹۹۱م، حکومت بعث عراق، او را به عنوان مرجع رسمی شیعیان عراق معرفی کرد و اداره حوزهٔ علمیهٔ نجف را به او واگذار کرد. پذیرش مرجعیت توسط وی، موجی از اعتراض‌ها را در پی داشت و او را به دلیل این کار سرزنش می‌کردند و حتی برخی او را به وابستگی با حکومت عراق متهم کردند. عده‌ای دیگر هم حرکت او را تبدیل حرکت مسلحانۀ انتفاضه به حرکت اصلاح‌طلبانه در عراق تعبیر می‌کنند که به تشویق سید محمد حسین فضل الله انجام شد و نظام صدام نیز از آن استقبال کرد.

از نیمه دوم سال ۷۷ رفتار آیت‌الله صدر تغییر کرد و وی به شیوه انتقادی از حکومت بعث روی آورد. انتقادات تندی در خطبه‌های نماز جمعه از حکومت بعثی داشت و در هفته‌های آخر نماز جمعه، کفن‌پوش حضور پیدا می‌کرد و از دعا به جان صدام در نماز جمعه خودداری نمود و تلاش در احیای برخی از مراسم شیعه در نیمه شعبان داشت. برخی مقابله وی با حزب بعث را در شش ماه آخر زندگی او دانسته‌اند.

اندیشه‌ها

هدف او پیگیری حرکتی بود که توسط سید محمدباقر صدر به منظور تشکیل حکومت اسلامی آغاز شده بود. او اعتقاد داشت «اسلام همه را به تأسیس حکومت اسلامی در همه جوامع مسلمان دستور می‌دهد.»

علی‌رغم اینکه حکومت عراق دعا برای سلامتی صدام در قنوت نماز جمعه را الزامی دانسته بود، محمد صدر برای سلامتی صدام دعا نکرد و فتوا داد«دعا برای هیچ بشری غیر از معصوم در نماز جایز نیست».^[۱۰]

آثار

 

مجموعه آثار سید محمد صدر

کتاب‌های سید محمد صدر یا تقریر درس‌های اساتید او در علم فقه و اصول است و یا تقریر شاگردان او از درس‌های خودش و یا تألیفات مستقل به قلم او و یا تنظیم و تدوین درس‌های او که توسط محققین «مؤسسه المنتظر لاحیاء آثار آل الصدر» در قم است. آثار او عبارتند از:

• اضواء علی ثورة الحسین(ع)؛ (پرتوهایی بر انقلاب حسین(ع)) مهدی سرحدی آن را ترجمه کرده است. وی در این گفتار خطبا، واعظان و مداحان را مخاطب قرار داده و دربارۀ نقل و تحلیل وقایع عاشورا توصیه‌هایی به آنان کرده است.

مجموعه آثار

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، مجموعه آثار سید محمد صدر را در نرم افزار «مجموعه تراث آیت الله العظمی السید الشهید محمد الصدر قدس سره» به سفارش مؤسسه المنتظر لاحیاء تراث آل الصدر گردآورده است. این نرم افزار حاوی متن کامل ۶۲ عنوان در ۹۸ جلد از آثار سید محمد صدر و دیگر منابع مرتبط با آثار ایشان، به زبان عربی و فارسی وانگلیسی در موضوع: تفسیر و علوم قرآن، اخلاق، عقاید، مهدویت، سیره و تاریخ، احکام شرعی، اصول فقه، فقه، حقوق، خانواده، زندگی‌نامه، شعر و فیزیک است. در این نرم افزار امکان دسترسی به صوت دروس، سخنرانی‌های صدر نیز امکان پذیر است.^[۱۲]

معرفی مهمترین آثار

• موسوعه امام مهدی (عج)

مَوسوعَةُ الامام المهدی مجموعه‌ای چهار جلدی در موضوع مهدویت که توسط سید محمد صدر از عالمان شیعه اهل عراق تألیف شده است. مؤلف، این اثر را با عناوین زیر نوشته شده است: جلد اول تاریخ الغیبة الصغری، جلد دوم تاریخ الغیبة الکبری، جلد سوم تاریخ ما بعد الظهور و جلد چهارم الیوم الموعود. وی در هر بخش از کتاب، به موضوعی خاص پرداخته و مجموعه آن را موسوعة الامام المهدی نام گذاشته ولی بر روی جلد کتاب عناوین اختصاصی هر کدام آمده است. گفته می‌شود بخشی از این مجموعه دست نویس است و هنوز منتشر نشده است.^[۱۳]

• منة المنان

منة المنان: یک دوره تفسیر ۵ جلدی از جزء سی قرآن کریم است. این تفسیر درس‌های صدر در روزهای پنج شنبه و جمعه و سایر ایام تعطیل بوده است. این تفسیر از سوره ناس آغاز شده است. صدر در مقدمه پنجاه صفحه‌ای خود توضیحاتی درباره این تفسیر می‌دهد و تصریح می‌کند که این کتاب برای اهل فکر و فرهنگ، دانشگاهیان و آشنایان به علوم حوزوی نوشته شده و کسانی که در این سطح علمی و فکری نباشند قادر به استفاده از این تفسیر نیستند. ویژگی این تفسیر پاسخ گویی به انتقادات و اشکالات مخالفین قرآن است. سید محمد صدر در پاسخ گویی به انتقادات مخالفین معارف قرآنی شیوه «اُطروحات» یا پاسخ‌های احتمالی یا نقضی را برگزیده است. به این معنا که او در اکثر موارد و در پاسخ اشکالات و انتقادات ضدقرآنی نظر قطعی یا دیدگاه شخصی را بیان نکرده، بلکه جواب‌ها و دیدگاه‌های متعددی را بیان می‌کند و انتخاب را برعهده خواننده می‌گذارد که مطابق مقاصد قرآنی یک جواب را قبول کند.^[۱۴]

• ماوراء الفقه

ماوراء الفقه: سید محمد صدر در این مجموعه آن چه که فقیه در امور ماوراءالفقه به آن نیاز دارد، به صورت فشرده در پانزده جلد فراهم آورده است. مطالب این اثر شامل: «التلقیح الصناعی»، «تبدیل الجنس»، «المخدرات» و «الریاضیات والفقه» و نیز درباره قواعد فقهی مانند «سوق‌المسلمین» و «ما یضمن بصحیحه یضمن بفاسده» است.^[۱۵]

ویژگی آثار

بیشتر تألیفات و تقریرات سید محمد صدر در موضوع فقه و اصول است. رویکرد او به فقه رویکردی ترکیبی است. از یک سو فقه او فقهی سنّتی و بر مدار سنّت حوزه‌ها و سلف صالح است و از سوی دیگر به عصر خود و به نیازها و پرسش‌های پیدا و پنهان انسان معاصر توجه دارد. او در عرصه‌هایی قدم گذاشته که کمتر سابقه داشته است.

سید محمد صدر در تألیفات فقهی خود، آثاری در فقه استدلالی و کتاب‌هایی در فقه فتوایی دارد. او تعلیقه‌هایی بر کتب فقهاء گذشته دارد و به فلسفه احکام و تبیین آنها اهتمام ورزیده است. دغدغه پاسخ به پرسش‌ها و نیازهای نوپدید و مستحدثه را داشته است. او با تألیف دو جلد کتاب با عنوان «فقه الاخلاق» به پیوند فقه و اخلاق پرداخته و نشان داده است که زندگی براساس فقه و شریعت جدای از اخلاق و معیارهای اخلاقی نیست و بر مسلمان متشرّع لازم است هم باید و نباید فقهی را رعایت کند و هم پایبند زشت و زیبای اخلاقی باشد.

ویژگی‌های اخلاقی

سید محمد صدر، هرگز اجازه نمی‌داد کسی دست ایشان را ببوسد و یا موقع ورود ایشان به احترامشان صلوات بفرستد. در خصوص ویژگی‌های عرفانی-اخلاقی او، توجه وی به تهذیب نفس و سیروسلوک معنوی و تقید وی به نماز شب بیان شده‌است.

پانویس

منابع